Abdulla Qahhor

QORA QUTI
Ertasiga  Naimjon  boshliq  uch  kishidan  iborat  elchilar
hay’ati  Anvarni  olib  belgilangan  soatda  Marg‘ubaning
eshigini  qoqdi.
Marg‘uba  tovush  berdi  va  kelib  qulfni  ochdi,  tanbani
sug‘urdi,  eshikni  qiya  qildi;Naimjon  institut  yoshlar  tash-

---

37
kilotining  nomini  aytganda  elchilarni  bittama-bitta  kirgizdi,
Anvar  ro‘para  bo‘lganda  esa  eshikni  yuziga  qattiq  yopdi-da,
sharaqlatib  qulflab  oldi.  Tushuntirish,  iltimos,  yolvorish  –
hech  biri  unga  kor  qilmas  edi.  Nihoyat,  Naimjon  tovushini
yo‘g‘onroq  qilib  «Biz  rasmiy  odamlarmiz,  rasmiy  ish  bilan
keldik»,  degandan  keyingina  Anvarga  ham  yo‘l  berildi.
Javlon  uyda,  biroz  shirakayf  ekan,  mehmonlarni  ko‘rib
juda  suyunib  ketdi,  darrov  bir  chilpitda  qizil  vino,  bir  kosa
tuzlangan  bodring  keltirib  stolga  qo‘ydi.
Marg‘uba  oshxonaga  kirib  jiz-biz  boshladi.
Javlon  piyolalarga  qultullatib  vino  quyar  ekan:
– Men aroqni tashlab vinoga o‘tganman, – dedi,– biroq
vino  qurg‘ur  sersuvroq  narsa  bo‘ladi,  suvini  siqib  tashlash
kerak!  Lekin  yetkizib  ichsangiz  suvini  qorinning  o‘zi  siqib
tashlaydi!..  Qani,  salomat  ekanmizki  ichamiz!
Mehmonlar  vinoga  qo‘l  urishmadi.  Javlon  o‘zi  ichib,
piyolasini  yana  to‘ldirdi.  U  bitta  o‘zi  ichayotgan  bo‘lsa  ham
«Qatordan  qolmayin»,  deb  ichdi,  hech  kim  qistamasa  ham
«sazolaring o‘lmasin» deb ichdi, piyola bir daqiqa to‘xtamasa
ham  «dami  chiqib  ketmasin»  deb  ichdi,  qisqasi,  xotini  ovqat
olib  kelguncha  xiyla  tayyor  bo‘ldi,  o‘tirgan  joyida  qalqib,
ko‘zining  qorasidan  ko‘ra  oqi  ko‘proq  ko‘rinib  qoldi.
Marg‘uba  qovurilgan  jigarni  keltirib  o‘rtaga  qo‘ydi,
mehmonlarning oldiga qoshiq qo‘yar ekan, Anvarning oldiga
qoshiqni  jaranglatib  tashladi.  Uning  soxta  tabassumdan  ko‘z
atrofiga  yig‘ilgan  ajin,  pirpiragan  yupqa  lablari  ovqatga
manzirat qilganida titragan tovushi tori tarang ekanini ko‘rsatar
edi.  Naimjon  bu  vaziyatda  hech  qandoq  daromadga  o‘rin
yo‘qligini  ko‘rib  gapning  po‘skallasini  aytdi.
–  Anvarjon  shaharda  ma’lum  va  mashhur  shifokor  Murod
Alining farzandi. Agar o‘rtog‘imiz sizning nuqtayi nazaringizdan
biron  beadabchilik  qilgan  bo‘lsa  kechirishingizni  so‘raymiz,
chunki,  shundoq  odamning  bitta-yu  bitta  o‘g‘lini  o‘z  uyiga
kiritmasdan  darbadar  qilib  qo‘yibdi  degan  isnodni  ko‘tarishdan
ko‘ra  gunohini kechirish  osonroq bo‘lsa  kerak, deb  o‘ylaymiz.
Marg‘uba  qo‘lidagi  qoshiqni  taraqlatib  stolga  qo‘ydi.
– Nega darbadar bo‘lar ekan, xotinchasining uyiga borsin!
Sig‘adi,  Muhayyoxonning  uyiga  hamma  sig‘adi?  Borsalaring
sizlar  ham  sig‘asizlar!  Obi  xudoyi...

---

38
Anvar  g‘azabi  kelib  bir  nima  demoqchi  bo‘lgan  edi,
yonidagi  sherigi  sekin  turtib,  so‘zini  og‘zidan  oldi.
– Opajon, Muhayyoxon bizning institutda o‘qiydi, singli-
mizday narsa... Bizga malol keladi! Sizning to‘g‘ringizda birov
shunaqa  desa  siz  nima  derdingiz?
G‘azabi  kelib  o‘tirgan  Naimjon  so‘z  qotdi:
– To‘g‘ri, Muhayyoxon erga tegib chiqqan, lekin bunaqa
falokat  har  kimning  ham  boshiga  kelishi  mumkin!  Xo‘sh,
o‘zingiz  Javlon  akaga  qiz  tekkanmisiz?
Bo‘ynini  tutolmay  boshini  u  yoqqa-bu  yoqqa  tashlab
o‘tirgan  Javlon  birdan  xuddi    o‘qchiganday:
–  To‘g‘ri!  –  dedi  stolga  shappatilab.  –  Haqiqatda  qiz
tekkan!  Bu  qizligida  o‘zini  quritib  olgan,  hozir  ham  qiz!  I...
I...  Do‘zaxga  ham  qizligicha  tushadi!
Naimjon  davom  etdi:
– Javlon aka sizni «xotinim» deganda hech kim bu kishini
uyidan  haydab  chiqarmagandir-ku,  Anvar  Muhayyoni  «xoti-
nim»  desa  siz  nega  uni  o‘z  uyidan  haydab  chiqarasiz?
Javlon  zavq  qilib  kuldi.
– Meni o‘zi don sepib zo‘rg‘a uyiga olib kirgan-u, qayoq-
qa  haydaydi!  Menga  qara,  hoy  saksovul,  don  sepgansan-a?
Mototsikl olib  bergansan, tilla  soat olib  bergansan! Lekin  ov
miltig‘ini  yeb  ketding!..
Marg‘uba  erini  ortiq  gapirtirgani  qo‘ymadi,  vino  quyib
berdi.  Javlon  vinoni  bitta  ko‘tardi-da,  gandiraklab  borib
divanga  cho‘zildi  va  uzun  xurrak  otdi.
– Men Anvarni haydaganim yo‘q, – dedi Marg‘uba biroz
bo‘shashib,  –  uni  otasi  haydagan!  Otasining  vasiyati  shu!
Otasi aytgan qizni – Muattarni olsin, hovli nima ekan, savdoga
qo‘ysa o‘n-o‘n ikki mingga ham bormaydi! Bundan tashqari,
besh  ming  olti  yuz  so‘mlik  yangi  «Volga»si,  omonat  kassada
o‘n ming so‘m naqd puli, o‘n sakkiz ming so‘mlik ro‘zg‘ori,
onasidan  qolgan,  keliniga  atalgan  yigirma  uch  ming  so‘mlik
taqinchoqlar  bor!  Mana,  o‘zi  ko‘rsin!
Marg‘uba  narigi  uydan  o‘ymakor  naqshli  qora  qutichani
olib  chiqdi,  qopqog‘ini  ochib  Anvarning  oldiga  qo‘ydi  va
uning bo‘ynidan ushlab, burnini taqinchoqlarga ishqalamoqchi
bo‘ldi.  Anvar  jahl  bilan  qutichani  surib  tashladi.  Quticha
ag‘anab,  ichidagi  shoda-shoda  marvarid,  tilla  va  kumush

---

39
buyumlarga  o‘rnatilgan  har  xil  qimmatbaho  toshlar  sochilib,
jilosidan  ko‘zlar  qamashdi.
–  Amma,  –  dedi  Anvar  qip-qizarib,  –  dadam  o‘lim
bilan  olishib,  najot  istab  ko‘zlari  javdirab  yotganda  siz  shu
narsalarni o‘ylagan ekansiz!.. Dadam vasiyat qiladigan paytda
nima uchun hech kimni kirgizmay eshikni qulflab olganingizni
endi  tushundim!  Menga  hech narsa  kerak  emas!  Qo‘l  qo‘yib
beraman, hammasi, qora quti ham sizniki! Lekin menga vaq-
tincha  bitta  uy  bering!  Otamdan  qolgan  hovli  turganda  men
institutdan  yotoq  so‘rolmayman!  Otamdan  qolgan  uyga
ammam  kirgizmayapti  degani  uyalaman.
Marg‘uba  uning  so‘zini  eshitmagan  bo‘lib  taqinchoqlarni
qora  qutiga  solar  ekan:
– Odam ko‘r bo‘lmaydimi! – dedi. – Nahot qiz olmagan
yigit  shuncha  mol-dunyoni  bir  salqitning  oyog‘i  ostiga
tashlasa?
Naimjon  zaharxanda  qildi:
–  Bu  narsalar  otasidan  qolgan  bo‘lsa  bilganini  qiladi-da!
Anvar  vorismi  axir?
Marg‘uba  ikki  qo‘lini  soniga  urdi.
– Anvar  voris bo‘lsa, men  vasiy! Nima kerak  bo‘lsa me-
ning  qo‘limdan  oladi!  Bermasam  ololmaydi!
Elchilardan  biri  do‘ng‘illadi:
–  Siz  bermasangiz,  qonun  olib  beradi!
Marg‘uba  yolg‘ondan  qahqaha  urdi.
–  Siz  qonundan  gapirgani  hali  yoshlik  qilasiz,  uka!  –
dedi  va gap  tamom bo‘ldi,  degan  ma’noda stolni  yig‘ishtirar
ekan,  oxirgi  va  uzil-kesil  so‘zini  aytdi:  –  Muattar  Hindis-
tondan yaqinda keladi, Anvar otasining vasiyatini bajo keltira-
digan bo‘lsa hamma narsani ikkoviga topshiraman-u etagimni
qoqib,  hovlidan  ko‘chib  ketaman:  yo‘q-yo‘q,  otasining  ar-
vohini  chirqiratadigan  bo‘lsa  bitta  igna  ham  bermayman!
Boshqa gapga o‘rin qolmadi. Elchilar ketgani qo‘zg‘alishdi.
Anvar  uydan  umid  uzib  kiyimlarini  so‘ragan  edi,  Marg‘uba
ikkita  eski  ko‘ylak,  bitta  eski  shim  chiqarib  berdi  va  tilxat
talab  qildi.  Anvar  tilxat  yozishga  kirishdi.  Marg‘uba  uning
yelkasiga bitta eski sochiq tashlab, «Mayli, buni yozmay qo‘ya
qol»,  dedi.

---

40
– Amma, – dedi Anvar kiyimlarini sochiqqa o‘rar ekan, –
Muattar  menga  tegmoqchi  emas-ku!
Marg‘uba  vag‘illab  berdi:
–  Muattarning  ixtiyori avvalo  otasida,  qolaversa,  menda!
Nima,  Muhayyoda  oy  ko‘rganmisan?
–  Ha,  men  Muhayyoda  oy  ko‘rganman!  Dadam  olam-
dan  o‘tib  dunyo  ko‘zimga  qorong‘i  bo‘lganda  Muhayyoda
oftob  ko‘rganman.
Marg‘uba  zo‘r  afsus  bilan  so‘radi:
–  Men  senga hech  narsa  qilganim  yo‘qmi?
–  Qildingiz,  onam  meni  tuqqan,  o‘stirgan,  ota-onam
jon  bergan  hovlidan  meni  haydadingiz!
Marg‘uba «senga gap kor qilmaydi», degan ma’noda qo‘l
siltadi,  mehmonlarni  kuzatdi,  eshikni  qulflab,  tanbalab  oldi.
Yo‘lda  Naimjon  Anvarga  tasalli  berdi:
–  Xafa  bo‘lma,  oshna,  olamiz!  Hammasini  olamiz!