Абдулла орипов шеъриятида тарихий

Дунёҳам бир вақтлар мамонт тааашиб,
Адашиб кетганди йўлидан мендай .
37
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Спартак бўлиб сўяг ҳаққин талашди,
Зевс сиймосида ахтарди ўрнин.
Мангу экзотика — Римни у қурди,
Бироқ тийолмади кўзда ешини.
Юрагига Цезарь найзасин урди,
Чингизхон чўқмори ёрди бошини. 
(1.61)
Ушбу сатрлар “ Юзма-юз” шеъридан. Улардаги поэтик образга 
сингдирилган мазмун шоирнингмозийга муносабати ҳамишатако- 
милашиб, ривожланиб борганлигидан далолат беради. Хусусан, 
“Ижодкор тарихий шахс ҳаёти билан боғлиқ майда тафсилотларга 
эътибор бермаслиги ҳдм мумкин, - деб ёзади А,Орипов “ Шеър -
заковат” мақоласида. — Менимча, ижодкор тарихий шахсга муро- 
жаат этганда, биринчидан, ўша шахсни, иккинчидан, нима са- 
бабдан унга эътиборберганлигини билиши керак”.29 Шоир юқори- 
даги сатрларда ҳам ўз ижодий приниипига содиқ қолади. Хусусан, 
ҳар бир детап теран ҳаётий мазмунни ёритишига кўра бетакрор 
поэтик образга айланади (Мамонт, Спартак, Зевс, Рим, Кўз ёши, 
Найза, Чўқмор ва ҳ.к.). Улар чуқур психологизми, ишонтирувчан 
қуввати, самимий ва ҳаётийлиги билан туйғулар талқинида теран 
реалистик ифода маданиятини юзага келтиради.
Мозий воқелигини жонлантирувчи ҳарбирдетал, аждодлар шах- 
сияти, ижтимоий муҳит тасвиридан шоир ҳамиша гуманистик маз- 
мун, юксак инсонсеварлик ғояларини излайди, топади ва эҳгирос 
билан ифодалашга эришади. Ана шу инсонга бўлган чуқур меҳр- 
муҳаббат, гуманистик руҳшоир шеърларига халқчиллик ва ҳаётий- 
лик бағишлайди. Зеро, халқона ҳикмат, фалсафий бадиий умум- 
лашмалар инсон шахси ва шаънини мудофаа қилиши, улуғлаши 
жиҳатидан психологик тасвирнинг гўзап намуналаридир. “Одамзод 
борки, авлод-аждоди, ватаннинг тарихини билишни истайди, — 
дейди муҳгарам юртбошимиз И.А. Каримов “Тарихий хотирасиз ке- 
лажак йўқ” номли мақоласида. - Ўзликни англаш тарихни билиш- 
лан бошланади. Тарихий хотираси бор инсон — иродапи инсон”.30
Абдулла Орипов лирик қаҳрамонининг тарихий ҳақиқатни ан- 
глаш, тушуниш ҳамда тушунтиришда ўз илғами, ўз йўли бор. Бу — 
олис ўтмишнинг қоронғу саҳифаларидан нур-ёруғликнинг топа
п
Орипов Абдулла. Эҳгиёж фарэанди. 124-бет
30 Каримоя Ислом. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. “ Миллий тикла- 
ниш ”, 1998, 18 август, 2-бет.
38
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

билиши ва кўра олишида зоҳир бўлади. Бу аслида, туркий улус- 
нинг юрагида ёнган эрк-ҳурриятга интиқорзу-армонлар шуъласи- 
дир. Бу, энгоғир, мугеликда кечган йилларда ҳам эзгулик, яхши- 
лик уруғини кўнгилларда тарбиялаган адолат ғоялари эди. Халқи- 
мизнинг ватанпарварлик, қаҳрамонлик, фидойилик учун сафар- 
бар этилган тафаккур нурлари эди. (“Асрлар шундайин тентиб ўтди- 
лар, Ер уэра ҳукмрон гам бўлди фақат. Кимларки яхшилик донин 
экдилар. Ёмон деб ном олди ўэи оқибат”).
Ш оирнингсўэлари қалб қийноқлари, аччиқазоблар, изтироб- 
лар мевасидир. Шу боисдан ҳам ҳар бир сатр ботиний психологиз- 
ми билан ўқувчи шуурини михлаб олади. Кўнгилларни ҳамроэ, 
ҳамдард этади. Зеро, сўз-обраэлар сатрларга сингдирилган теран 
тафаккур замиридан бўртиб чиқади. Кўз очади. Шу жиҳатдан бир- 
гина “Туркистон болаларига” шеъридаги миллаттарихига мурожа- 
ат мазмуни характерлидир.
Тарихингиз шундоқ узоқ, жангу-жадал деса ҳам бор,
Босқин ҳам бор, тошқин ҳам бор, касбу амал деса ҳам бор.
Бобур бўлиб сўрадингиз қўни-қўшни дунёларни,
Машраб бўлиб кездингиз гоҳ қашқир юрмас саҳроларни.
Ўт кетсин у қаро кунга — бировларга қул бўлдингиз,
Шарқу ўарбнинг ўртасида оёқости йўл бўлдингиз.