Абдулла орипов шеъриятида тарихий

Фирдавсийга арзигулик олтинни эмас
Ҳадя қилмиш бир кажава кумуш тангани. (87-бет)
Бу нарсага Абдулла Орипов тарихий ҳамда адабий материални 
ниҳоятда синчиклаб ўрганиши, тадқиқ этиши эвазига эришган. 
Яна у тарихий жараёнлар моҳиятига, мантиқий кечиш тарэига ҳам 
таянганлиги аёнлашади. Шунингдек, шоир халқҳаётининг маъна- 
вий-маданий савиясига, халқнинг онги-дунёқарашига ҳам суян- 
ганлигини пайқаймиз. Шу маънода, унингадабий-танқидий мақо- 
лалари орқали бўй кўрсатган эстетик қарашларида шеъриятининг 
очқич калитларини кўрамиз. “Халқни илгари бошламоқучун уни 
жуда яхши билмоқкерак, — дейди Абдулла Орипов “Ўзини тани- 
ган адолатга интилади” мақоласида. - Ўтмишни ҳам, бугунни ҳам. 
Жамиятга субъектив қараш шоирнинг заволидир... Ўзини таниган 
халққа интилади, дейдилар. Ҳар қандай интилиш, иэланиш, ижод 
халқ манфаатларига хизмат қилсагина у қадрлидир”.44
Абдулла Орипов “Ҳаким ва ажал” достонида ҳам моэий воқе- 
лигини миллаТ манфаатлари нуқгаи назаридан ёритади. Хусусан, 
Абу Али ибн Сино тақдири, ҳакимлик фаолияти ёритилган саҳи- 
фапардан эзгулик ва адолат йўлида кечган қутлуғ умр мазмуни 
балқиб туради. Ҳаким деди:
Икки нарса мубҳам мен учун,
Бири ажал, бири эса муҳаббат дарди... ( П,377-бет)
Кўҳна ривоятларда, Абу Али ибн Сино ўз фаолияти бадапида 
ўлимдан бўлак ҳамма дардларга даво топа олган, дейилади. Ва 
ушбу эзгу юмушларини шахсий манфаатлардан юксак қўйган 
ҳолда инсоният иқболига бағишлайди. Дарҳақиқат, ҳаётнинг энг 
сирли ва мўъжизакор кучи - бу ажал ва муҳаббат. Севги-муҳаббат 
тириклик барҳақлигини таъминласа, ўлим унинг маълум поёни, 
муайян нуқгасидир.
Ибн Сино ажални даф қилиш ниятида қирқга шишада дармон 
дориларни яратишга муваффақбўлади. Бу, албатта, Абдулла Ори- 
повнинг ҳаёт материалидан бадиий хулосага чиқаришга интили-
44 Орипов Абдулла. Эҳтиёж фарзанди., 135-бет.
58
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

шидаги ўзига хос поэтик нигоҳи самарасидир. Ибн Синонинг ил- 
мий фаолияти ээгуликка таянганлиги боисидан ҳам бизда эҳгиром 
туйғуларини уйғотади. Бу, албатта, достонда илгари сурилаётган 
бадиий ғоя. Валекин, ҳаётҳақиқатини, илмий ҳақиқатни излаш, 
топиш ва ёритишга қаратилган мазмуни билан катта қизиқиш ҳам 
уйғотади. Йлмий ҳақиқатни бадиий намоён этишга йўналтирилган 
эзгу моҳияти билан ҳам аҳамият касб этади.
Абдулла Орипов эстетик қарашларидан балқиб турган яна бир 
ёруғ мазмун бор. Хусусан, адабиёт ва санъатнинг бош ваэифси -
бу миллат шаъни-шавкатини ҳимоя қилишдан, улуғлашдан, қал- 
бию қадрини баланд кўтаришдан иборатдир. (“Ахир, юртимизни, 
меҳнаткаш элимизнинг қалбини, шаънини авайлаш, ҳимоя қилиш 
ўз ишимиз-ку”, 141-бет). Абу Али ибн Сино қалбидаги Зиё нафа- 
қат якка бир Шахснинг, шунингдек халқнинг буюк мулки эди. 
Шу жиҳатдан ҳам буюк исгеъдодлар инсониятга дахлдордир. Бани 
башар аҳли ҳаётининг умрзоқлигини таъминлаш учун нозил этил- 
ган Оллоҳ иноятидир. Бу — “Ҳаким ва ажал” достонида васф этил- 
ган ҳаётий мазмуннинг, башарий қадриятнингбир қиррасидир.
Достон Ибн Сино қалбидаги зиё жилоларини жилвалантириш- 
га бағишланган. Шоир “Зиё” шеърида Нурнингҳаётбахш мазмуни- 
га анча кенгтўхталади. Ва у шоир эстетик қарашларининг яна бир 
қиррасини нурлантириши билан эътиборли.
Не зотлар ўтдилар ҳасратга тўлиб,
Кунлари зимистон, туни сим-сиё.
Фазога телмуриб, Улуғбек бўлиб,
Йироқ дунёлардан излади зиё.
Шохаар юрагида балқирмиди нур,
Расуллар меҳридан порларми дунё?
Тубсиз зулумотда банд бўлган шуур 
Бир-бирин қалбидан ахтарди зиё...
Валий наздида ҳам бенурдир жаҳон,
Магар ўз қалбида бўлмаса зиё.