Abdulhamidning saltanat yillar

Birinchi saltanat davri 1876-1878

II abdulhamidxon Mithat Posho va guruhini mukofotlab taxtga chiqdi va afsuski “Majlisi Mebusa” tarqatib yuborilgan 1878-yil fevraliga qadar hokimiyatda faqatgina ularning so’zlari o’tadigan bo’ldi. Natijada bu 1,5 yilga teng davr Usmonli davlatining cho’kish va yiqilish davri bo’ldi. Rus askarlri yashilko’yga qadar kelgan bu alamli kunlarning javobgarligini Abdulhamidga yuklash katta xatodir. Bu davrning eng muhim hodisalarini quyidagicha xulosalash mumkin.

Mithad posho va Rushtu Posholarning konstitutsiya bilan aloqador sharlarini qabul qilib II Abdulhamidxon nomi bilan taxtga o’tirgan Abdulhamid 1876-yil dekabrda mithat poshoni Rushtu poshoning o’rniga Sadriazam etib tayinladi. Butun usmonli davlatini bu vaqtda isyon kayfiyati qamrab olgan edi va bu holat ochiq dengizlarga chiqishni istagan Rossiyaning ishtahasini ochib yuborgani tufayli Buyuk davlatlar keying satrlarda batafsil to’xtalib o’tadiganimiz “Tersane’’ konferensiyasini chaqirdilar. Ingliz bosh vakili Lord Salisbury qat’iyatla Rus-Usmonli urushi tarafdori emasliklarini aytishiga va Rus Chori Aleksandr II ning kelishuvchan siyosat olib borishiga aramasdan Mithat posho Rossiyaga urush ochish kerakligini ta’kidlab turib oldi. Mithat posho bilan ayni fikrda bo’lganlar faqatgina Rossiyadagi Panslavyanistlar edi.

Shunday qaltis bir davrda Mithat posho va guruhining talabi bilan Usmonli davlati 1876-yil 23-dekabrda 1- konstitutsiyani ya’ni asosiy qismi 1960 yilga qadar amalda bo’lgan “Qonuni Asosiyni’’ qabul qildi. Bundan jasorat olgan Mithat posho va tarafdorlari qo’shinning urush istayotganini, Rossiyaning yengilishini, Inglizlarning Usmonli tarafida janggi kirishini idddao qilib urush boshlashga qarshi bo’lganlarni vatan xoini deb e’lon qildilar. Abdulhmidxon bularning hech birini qabul qilmasa ham chorasiz edi.

Urush taklifini ko’rib chiqish uchun 1877-yil yanvarda to’plangan “Majlisi Mebusa ( Parlament) a’zolarining 240 tadan 60 tasi g’ayridinlar edi. Qaror urush e’loni uchun chiqdi. Usmonlini yiqilishga olib kelgan bu qaror Usmonlini rossiyaga qarshi yolg’iz qolishiga sabab bo’ldi.mamlakatning falokat tomon ketayotganini ko’rgan Abdulhamid Mithat poshoni lavozimidan bo’shatdi va surgun qildi. Bu orada buyuk davlatlar avvalo elchilarni Istambuldan chaqirib oldilarva 1877 – yilda London protokolini imzoladilar.Tersane konferensiyasidan ko’ra ancha yengil takliflarni o’z ichiga olgan bu protokolni Rus Chori qabul qildi va faqatgina urush istagidagi o’ta millatchi ruslarga taskin uchunChernohoriyaga Nikshining berilishini xohladi. Buni konstitutsiyaga zid deb topgan Bobi oliya rad javobini berdi va 1877-yil aprelda buyuk Rus _usmonli Urushining ya’ni xalq tili bilan aytganda 93 urushining boshlanishiga yo’l ochdi.1877-yil iyunda fe’lan boshlangan bu urush 1878-yil yanvarda Usmonli davlatining hamma narsasini yo’qotishi bilan yakunlandi. 93 falokati 1878-yil fevralda “majlisi mebusa “ ning yopilishi va II Abdulhamidxon saltanat davrining ikkinchi qismi boshlanishi nilan yakunlandi. Tarixchilarning fikriga ko’ra bu 1,5 yillim davr uchun Abdulhamidxon javobgar emas.