|
Ko’plik kategoriyasi So'z turkumlari orasida ot kategoriyasi o'zining semantik . morfologik va sintaktik xususiyatlari bilan til qurilishida salmoqli o'rin tutadi . Hozirgi o'zbek adabiy tilidagi ot turkumiga oid so'zlar uzoq tarixga ega . Ular jamiyat taraqqiyoti va xalq turmushdagi oʻzgarishlarga mos ravishda tilning ichki imkoniyatlari yordamida rivojlangan . Buni ko'hna obidalar til xususiyatlarini kuzatish chog'ida ham ko'rish mumkin . Qadimgi turkiy tilda ot turkumiga kiruvchi so'zlar ko'p bo'lib , semantik tomondan hozirgi turkiy tillardagi singari xususiyatlarga ega . Qadimgi turkiy tilda ot turkumiga mansub so'zlar kishi nomlari -bo'lib , . antroponim ( Bilga qağan ) , zoonim - hayvon nomlari ( qoy , bars , bori ) , jism nomlari ( sub ) , qavm - qarindosh ( gan ) , astroponim ( Ud . Ay ) larni ifodalaydi . Ot egalik , ko'plik va kelishik affikslarini oladi , boshqa turkumdagi so'zlardan morfologik va sintaktik usul bilan ot turkumidagi so'zlar yasaladi . Ko'plik kategoriyasi . Qadimgi turkiy tilda ham otlar ko'plik va birlik shakllarida qoʻllangan . Otlar birlikda qo'llanganda maxsus ko'rsatkich bo'lmaydi . - Qadimgi turkiy tilda ot turkumiga kiruvchi so'zlar ko'p bo'lib , semantik tomondan hozirgi turkiy tillardagi singari xususiyatlarga ega . Qadimgi turkiy tilda ot turkumiga mansub so'zlar kishi nomlari -bo'lib , . antroponim ( Bilga qağan ) , zoonim - hayvon nomlari ( qoy , bars , bori ) , jism nomlari ( sub ) , qavm - qarindosh ( gan ) , astroponim ( Ud . Ay ) larni ifodalaydi . Ot egalik , ko'plik va kelishik affikslarini oladi , boshqa turkumdagi so'zlardan morfologik va sintaktik usul bilan ot turkumidagi so'zlar yasaladi . Ko'plik kategoriyasi . Qadimgi turkiy tilda ham otlar ko'plik va birlik shakllarida qoʻllangan . Otlar birlikda qo'llanganda maxsus ko'rsatkich bo'lmaydi .
Otlarda ko'plikni ifodalashning morfologik usuli sermahsuldir . Bular quyidagilardir : -lar / -lär affiksi : ağiliqlar " boyliklar , xazinalar " , tapigcilar " xizmatchilar " , sömuklar " suyaklar " ( Oltun yorug ' ) , beglar " beklar " ( To'n ) , quncilar xonimlar " ( KT ) . Bu shakl runik yodnomalarda faqat otlarga qo'shilgan bo'lsa , keyingi davrlarda , chunonchi , moniy , Turfon , uyg'ur matnlarida fe'llarga ham qo'shilib kela boshlagan : bardilar " bordilar " , berdilar " berdilar " , oglänturdilar - o'ziga keltirdilar . Bu qo'shimcha qadimgi turkiy tilda erkalash , kuchaytiruv , taxmin ma'nolarini ifodalash uchun ham xizmat qilgan : amrak okuklarim " sevimli bolalarim " ( Oltun yorug ' ) , yuraklari " yuraklari " ( TT ) , qirg villar - qirq yilcha ( E ) . -t ( d ) . Bu davrda n fonemasi bilan tugagan so'zlarning ko'pchiligi t ga aylangan holda yasalganini körish mumkin : targan ( To'n ) - tarqat " tarxonlar " ( KT ) , tegin - tigit " shahzodalar " ( Oltun yorug ' ) , alpağu ( E ) - alpağut " botirlar " ( Oltun yorug ' ) va h.k. Bu qo'shimchani olgan so'zlarga - lar ( lar ) shakli ham qo'shilib kelgan . Bu hodisa « Oltun yoruq » da uchraydi : tegitlär , tarqatlar . - Otlarda ko'plikni ifodalashning morfologik usuli sermahsuldir . Bular quyidagilardir : -lar / -lär affiksi : ağiliqlar " boyliklar , xazinalar " , tapigcilar " xizmatchilar " , sömuklar " suyaklar " ( Oltun yorug ' ) , beglar " beklar " ( To'n ) , quncilar xonimlar " ( KT ) . Bu shakl runik yodnomalarda faqat otlarga qo'shilgan bo'lsa , keyingi davrlarda , chunonchi , moniy , Turfon , uyg'ur matnlarida fe'llarga ham qo'shilib kela boshlagan : bardilar " bordilar " , berdilar " berdilar " , oglänturdilar - o'ziga keltirdilar . Bu qo'shimcha qadimgi turkiy tilda erkalash , kuchaytiruv , taxmin ma'nolarini ifodalash uchun ham xizmat qilgan : amrak okuklarim " sevimli bolalarim " ( Oltun yorug ' ) , yuraklari " yuraklari " ( TT ) , qirg villar - qirq yilcha ( E ) . -t ( d ) . Bu davrda n fonemasi bilan tugagan so'zlarning ko'pchiligi t ga aylangan holda yasalganini körish mumkin : targan ( To'n ) - tarqat " tarxonlar " ( KT ) , tegin - tigit " shahzodalar " ( Oltun yorug ' ) , alpağu ( E ) - alpağut " botirlar " ( Oltun yorug ' ) va h.k. Bu qo'shimchani olgan so'zlarga - lar ( lar ) shakli ham qo'shilib kelgan . Bu hodisa « Oltun yoruq » da uchraydi : tegitlär , tarqatlar .
Do'stlaringiz bilan baham: |
