Abdujabbor muhammadiyev

shartlar  bajarilayotgan  vaqtda  ishlab  qoladi  va  kompyuter tizimini 
qisman  yoki  to'liq,  butunlay  ishdan  chiqaradi.
«Troya  oti»  deb  ataladigan  usul  begona  dasturga  uning  egasi 
tomonidan  rejalashtirilmagan  yangi  funksiyalarni  amalga  oshirish, 
ammo  ayni  vaqtda  uning  oldingi  ish  qobiliyatini  ham  saqlab 
qolishga  imkon  beradigan  komandalami  mahfiy  ravishda  kiritish- 
dan  iboratdir.
«Troya  oti»  yordamida jinoyatchilar,  masalan,  har  bir  operatsi- 
yadan  muayyan  summani  ajratib,  o‘z  hisobvaraqalariga  o'tkazadilar. 
Aslida  bu  ish  juda  oddiy  va  oson  bajariladi:  kompyuter  dasturiy 
matnlari  anchagina  murakkab.  Ular yuz  minglab,  ba’zan  millionlab 
komandalardan  iborat.  Shu  boisdan  bir  necha  o'nlab  komandalar 
ichida  «troya  oti»,  agar  unga  nisbatan  shubha  tug'ilmasa,  bilin- 
masligi,  topilmasligi  ham  mumkin.  Biroq  ekspertlar -  dasturchiiar 
uni  topishi  uchun  ko‘p  vaqt:  bir  qancha  kunlar,  haftalar  kerak 
bo'ladi.
Masalan:  Amerikalik  bir  dasturchi  tomonidan  «troya  oti»dan 
foydalanishga  oid  qiziq  hodisa  yuz  bergan.  U  o‘zi  ishlagan  firma- 
ning  kompyuteri  dasturiga  pul  hisoblab  ajratadigan  komandalarni 
emas,  balki  hisobot  uchun  muayyan  tushumlami  bosmaga  chiqa- 
ruvchi  komandalarni  kiritgan.  Bu  summalar  maxsus  tarzda  belgi- 
langan  bo'lib,  faqat  tizimdagina  «mavjud»  bo'lgan.  U  blankalarni 
o'g'irlab,  o'zining  maxfiy  belgisini  ko'rsatib,  bu  pullarni  olgan. 
Tegishli  operatsiyalar  esa,  ilgarigidek  bosib  chiqarilmagan  va 
taftish  qilinishi  ham  mumkin  bo'lmagan.
«Troya  oti»  ning  yana  bir  shakli  ma’lum  bo'lib,  uning  o'ziga 
xos  xususiyati  shundan  iboratki,  dasturning  oddiygina  bo'lib 
ko'ringan  qismi  bevosita  operatsiyalami  amalga  oshiruvchi  dastur- 
larga  emas,  balki  ularni  shakllantiruvchi  va  keyinchalik  ularni 
yo'qatuvchi  dasturlar  ichiga  kiritiladi.  Bunday  holda  dasturchi 
dasturlarni  emas,  baiki  ushbu  dasturlami  shakllantiruvchi  ikkilam- 
chi  komandalarni  izlashi  kerak,  bu  esa,  tabiiyki,  qidirishni  qiyin- 
lashtiradi.  Ushbu  g'oyani  rivojlantirib,  boshqa  komandalami 
shakllantiruvchi  komandalarni  tasawur  etish  va  shu  tarzda  chek- 
siz  holda,  nihoyat,  «troya  oti»  shakllanguniga  qadar  davom  etti- 
rish  mumkin.
Kompyuter jinoyatlari  tarixiga  murojaat  etamiz.  Bunda,  xusu- 
san,  AQSH  bosh  o'rinni  egallab  kelmoqda,  chunki  ayni  shu
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mamlakat  kompyuter  texnologiyalari  ommaviy  ravishda  yuzaga 
keigan  joydir.  Shuni  qayd  etish  kerakki,  bu  sohada  O'zbekiston 
Respublikasi  endigina  «kompyuterlashtirish»  yo'liga  kirib  bormoq. 
Bizning  davlatimizda  ushbu  sohada jinoyat  sodir etish  imkoniyati 
birmuncha  kam  yoki  umuman  ma’nosizdir.