Abdujabbor muhammadiyev

uzatilayotgan  ma’lumotlaming  haqiqiyligini  aniqlash,  axborotni tashu- 
vchilarda  shifrlangan  holda  saqlash.
Muayyan  axborot  tizimiga  mos  keladigan  kriptografik  tizimni 
tanlashdan  tashqari,  yana  bir  muhim  muammo  bu  kalitlarni 
boshqarish  muammosidir.  Kriptografik  tizim  qanchalik  murakkab 
va  ishonchli  bo'lmasin,  u  kalitlardan  foydalanishga  asoslanadi. 
Agar  ikki  foydalanuvchi  o'rtasida  maxfiy  axborot  almashishni 
ta’minlash  uchun  kalitlar  almashish  jarayoni  uncha  murakkab 
bo'lmasa,  o'nlab,  yuzlab  foydalanuvchilar  ishlaydigan  axborot  tiz- 
imida  kalitlarni  boshqarish  juda  og'ir  ish.  Kalitli  axborot  deganda 
axborot  tizimida  amal  qiluvchi  barcha  kalitlar  majmui  tushuniladi. 
Agar  kalitli  axborotni  ishonchli  boshqarish  ta’minlangan  bo'lmasa, 
uni  egallab  olgan  yovuz  niyatli  shaxs  barcha  axborotdan  cheklan- 
magan  tarzda  foydalanish  imkoniyatiga  ega  bo'ladi.  Kalitlarni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boshqarish  axborot  jarayoni  bo'lib,  u  uchta  tarkibiy  qismdan 
iborat:
—   kalitlarni  bir  yerga  jamlash;
—  kalitlarni  to'plash;
—   kalitlarni  taqsimlash.
Kriptografik  usullardan  foydalanish.  Axborotni  himoya  qilish 
usullaridan  foydalanish  muammosi  ikki  jihatga  ega:
—   kriptografik  algoritmlardan  foydalanish  vositalarini  ishlab 
chiqish;
—   mazkur vositalardan  foydalanish  metodikasini  ishlab  chiqish.
Ko'rib  chiqilgan  kriptografik  usullarning  har  biridan  yo  apparat
usulida,  yo  dasturiy  usulda  foydalanish  mumkin.  Dasturiy  usulning 
o'ziga  xosligi  shundan  iboratki,  barcha  kriptografik  o'zgartirish 
usullari  formal  bo'lib,  ulami  algoritmik  taomil  ko'rinishida  ifodalash 
mumkin.  Apparat  usulida  barcha  shifrlash  va  shifrdan  chiqarish 
taomillarini  maxsus elektron  sxemalar bajaradi.  Murakkab  usullarni 
qo'llaydigan  modullar  ayniqsa  ko'p  tarqalgan.  Chet  el  shirflash 
vositalarining  aksariyati AQShda  ishlab. chiqilgan  DES  standartiga 
asoslangan.  So'nggi  yillarda  murakkab  shifrlash  vositalari  -   das- 
turiy-apparat  vositalari  paydo  bo'la  boshladi.  Bu  holda  kom- 
pyuterda  o'ziga  xos  «kriptografik  qo'sh  protsessor»  —   kriptografik 
amallami  bajarishga  mo'ljallangan  hisoblash  moslamasi  qo'llaniladi. 
Bunday  moslama  uchun  dasturiy  ta’minlash  vositalarini  o'zgartirish 
yo'li  bilan  muayyan  shifrlash  usulini  tanlash  mumkin.  Mazkur  usul 
dasturiy  va  apparat  usullarining  barcha  ustun  jihatlarini  o'zida 
birlashtiradi.
Shunday qilib,  muayyan  axborot tizimi  uchun  kriptografik  himoya 
usulidan  foydalanish  turini  tanlash  uning  o'ziga  xos  xususiyat- 
lariga  ko'p  jihatdan  bog'liq  va  axborotni  himoya  qilish  tizimiga 
qo'yiladigan  talablarni  har  tomonlama  tahlil  qilishga  tayanishi 
lozim.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

VII  BOB.  HUQUQIY  INFORMATIKANING 
METODOLOGIK  ASOSLARI