Abdujabbor muhammadiyev

Q (t) = q i(t), q2( t ) ... qn(t)
Tartibga  solinayotgan  ijtimoiy  tizim  ayrim  qismlarga  — ijtimoiy 
tabaqalarga  parchalanadi.  O'rganilayotgan  huquq  normasi  amal 
qiluvchi  ayrim  hududiy  ijtimoiy  tabaqa  berilgan  bo'lsin.  U  bir qator 
alohida  guruhlarga  parchalanadi.  Bu  alohida  guruhlar  yoshi,  ya- 
shash  joyi,  kasbi  va  boshqa  omillarga  ko'ra  turkumlanishi  mum­
kin.  Muhimi  shuki,  ularning  har  birida  o'rganilayotgan  normaning 
amal  qilishi  har xil  namoyon  bo'lishi  mumkin. Agar  bunday  guruh- 
larning  umumiy  soni  n  ga  teng  bo'lsa,  tartibga  solinayotgan 
ijtimoiy  tizim  tegishli  ko'pliklaming  birlashmasi  ko'rinishida  ifoda 
etiladi:
P=upi = u1nu2nu3...
Bunday  ifoda  tizimni  formalizatsiya  qilish  uchun  yo'l  ochadi. 
Jumladan,  u  tasodifiy  miqdorlar  yig'indisi  tarzida  ifoda  etilishi 
mumkin.
Huquq  normasining  amal  qilish  mexanizmining  keyingi  elementi 
ko'rib  chiqilayotgan  tizimga  xos  bo'lgan  xulq-atvordir.  Huquq  xulq- 
atvorga  to'g'ridan-to'g'ri  va  bevosita  ta’sir  ko'rsatmaydi.  Dastlab  u 
boshqaruv  obyektining  o'ziga,  ijtimoiy  tizimga  ta’sir  ko'rsatadi, 
so'ngra  ijtimoiy  tizim  izchil  ijtimoiy  xulq-atvorning  ma’lum  turini 
produtsiya  qiladi.  Tizimning  harakati  —  bu  uni  tashkil  etuvchi 
komponentlarning  faoliyatidir.  Ijtimoiy  ishlab  chiqarish,  siyosat, 
jamiyatning  ma’naviy  hayoti,  boshqaruv  sohalaridagi  faoliyat  shu- 
lar jumlasidan.  Tashqi  xulq-atvor  odamlarning  jismoniy  xatti-har- 
akatlarida  o'z  ifodasini  topadi  yoki  verbal  (og'zaki)  bo'ladi.
Tartibga  solinayotgan  ijtimoiy tizimning  xulq-atvorini  tahlil  qilish 
jarayonida  alohida  individni  emas,  ko'plab  ijtimoiy  subyektlarni 
ko'rib  chiqish  mumkin.  Boshqacha  aytganda,  ijtimoiy  tabaqalar va 
ijtimoiy  guruhlarning  xulq-atvoriga  huquqning  ta’sirini  o'rganish