Abduhamid nurmonov

MaT,  MaT, 
m h t
, 
m h t
 
so ‘zlaridagi  «a»ning  turlicha 
talaffuzi,  ikkinchisiga  esa  so'zning  oxirgi  pozitsiyasida  undoshlar 
neytralizatsiyasi  (npyzt-npyr)  kiritiladi.
M FM   bilan  Praga  lingvistik  m aktabining  um um iylik  jihati 
m a’lum  bir  sharoitda  fonem alar  o ‘rtasida  zidlanish  belgisining 
yo‘qolishi-neytralizatsiyasi  haqidagi  ta'lim otdir.
Neytralizatsiya  nazariyasi  Praga  tilshunosligi  va  M FM ning 
umumiy jihati  va  tilshunoslikka  q o ‘shgan  katta  xizmatidir.
131
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M FM   bilan  LFM  foncmaga  ikki  xil  nuqtayi  nazardan  (biri 
pozitsion,  ikkinchisi  funksional)  yondashganligi  uchun  ayni  bir 
hodisaga  ikki  xil  baho  berganining  guvohi  b o ‘lamiz.  Masalan, 
«angla»  so‘zidagi  birinchi  tovush  L.Shcherba  konsepsiyasiga  mu- 
vofiq  a  fonemasining  varianti.  Chunki  shu  fonetik  qurshovda  a 
fonemasidan  boshqa  barcha  fonemalar  ottenkasi  bilan  qarama- 
qarshi  munosabatda  bo'la  oladi.  M FM ga  ko‘ra  esa  bu  fonema  o 
fonemasining  varianti.  Cliunki  o ‘zak  tarkibida  kuchli  pozitsiya 
(urg'u  ostida)  o  holida  talaffuz  qilinadi.
Shuningdek,  rus  tilidagi  6eTu  -6eM um b  va  d y l l   —  dyEa 
so ‘zlaridagi  r~)K,  I7-E   m unosabati  LFM   to m o n id an   tovush 
alm ash in ish i  hisoblansa,  M FM   ta lq in ic h a,  b irin ch i  h o latd a 
pozitsion  ho g ‘liq  b o ‘lm agan  ikki  h a r  xil  fonem a  (r-)K )n in g  
a n 'a n a v iy   alternatsiyasi,  ikkinchi  holati  esa  bir  fonem aning 
pozitsion  xoslangan  ikki  varianti  sanaladi.
A.A.Reformatskiyning  ta ’kidlashicha,  LFM ning  kuchli  tom oni 
tovushlarni  eksperim ental  o ‘rganishdir.  LFM  cksperim ental  — 
fonetik  nuqtayi  nazaridan  M FM ga  nisbatan  afzallikka  ega.
Sho‘rolar  davri  tilshunosligida  A.I.Smirnitskiynfnng  lingvistik 
qarashlari alohida ajralib turadi.  U  F.dc  Sossyurning til-nutq zidla- 
nishiga  qat'iy amal  qiladi.  Uning  fikricha,  til  va  nutq  farqlanishini 
e ’tiborga  olmasdan  tilshunoslik  maxsus  va  chinakam  fan  sifatida 
mavjud  bo ‘lishi  mumkin  em as.1
1 
C
m u p h u h k u u
 
A.H. 
C H i i T a K C H C   a n m H H C K o r o   H 3 b iK a .  — 
M.,  1957,  c.  12.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---