A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

‘
llari: 
1 — ektoderma; 2 — entoderma;  
3 — blastosel.
A
B
53- rasm.
Lansetnikda o
‘
zak organlar hosil bo
‘
lish sxemasi: 
1    ektoderma; 
2    entoderma; 
3    mezoderma boshlang‘ichi; 
4    gastrula bo‘shlig‘i;  
5    nerv plastinkasi; 
6    nerv nayi; 
7     xorda; 
8     ikkilamchi tana bo‘shlig‘i; 
9     mezoderma; 
10    ichak nayi; 
11    ichak bo‘shlig‘i.
1 
2 
3 
Blastula kesimi 
1 
3 
2
1 
2 
1 
2 
A 
B 
2 
1 
2 
1 
2 
1 
2 
e
F 
G 
d
e
1
3
2 
4
2 
5
3 
3 
5
7
2 
1
7
8
9 
10 
6 
7 
11 
1 
2 
4
4 
d

---

97
ORGANIZMLARNING KO‘PAYISHI VA INDIVIDUAL RIVOJLANISHI
IV BO‘LIM
uchun xos oqsillarni sintezlash bilan xarakterlanadi. Har qanday hujay-
ra o‘zi uchun xos bo‘lgan oqsilni sintezlaydi. 
Biokimyoviy  ixti sos  la shish  natijasida  embrion  varaqalaridan  alohida 
organ  va  organlar  sistemasining  rivojlanishiga  ta’sir  ko‘rsatadigan  hujay-
ralar  tarkibi dagi  har  xil  genlarning  ishlashi  boshlanadi.    Har  xil  turlarga 
mansub  hayvonlarning  murtak  varaqalaridan  bir  xil  to‘qima  va  organlar 
hosil  bo‘la  boshlaydi.  Bu  esa  ular  o‘zaro  gomologik  ekanligidan  dalolat 
beradi. 
organogenez.  Gastrulyatsiya  tugallangandan  keyin  o‘zak  organlari 
majmui: nerv nayi, xorda, ichak naychasi hosil bo‘ladi. Lansetnikda o‘zak 
organlar  quyidagicha  hosil  bo‘ladi  (96-  betdagi  53-  rasm):  lansetnikda 
embrionning  orqa  tomonidan  ektoderma  tarnov  shaklida  o‘rta  qismidan 
botib kira boshlab, naycha hosil qiladi
Naycha — boshlang‘ich nerv sistemasi bo‘lib, ektoderma ostiga tusha-
di,  uning  chetlariga  birikadi  va  nerv  naychani  hosil  qiladi.  Ektoderma-
ning  qolgan  qismidan  boshlang‘ich  teri  epiteliyasi  paydo  bo‘ladi.  Nerv 
naychasining  be vo sita  ostida  joylashgan  endodermaning  yelka  qismidan 
xorda vujudga keladi. 
Xorda  nerv  naychasining  ostida  joylashadi.  Embrion  hujayralarining 
keyingi ixtisoslanishi natijasida murtak varaqa laridan juda ko‘p to‘qima va 
organlarning hosil bo‘lishi yuz beradi. 
Murtak  varaqasi  ektodermasidan  nerv  sistemasi,  sezgi  organlari,  teri 
epiteliyasi, tishning emal qavati; entodermadan — ichak epiteliyasi, ovqat 
hazm qilish bezlari — jigar, oshqozon osti bezi, o‘pka va jabra, mezoder-
madan  —  muskul  to‘qimasi,  biriktiruvchi  to‘qima  (tog‘ay,  suyak,  qon  va 
limfa),  qon aylanish va ayirish sistemasi hamda jinsiy organlar  hosil bo‘ladi.
7 — Biologiya,  9- sinf.
Zigota  nima?
Maydalanishda  yangi hujayralar qanday hosil bo‘ladi?
Voyaga yetgan hayvon hujayralarining mitoz bo‘linishidan 
maydalanish qanday farq qiladi?
Embrion varaqalari qanday nomlanadi?