A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

VII  bob
 
Hujayralarda moddalar  va energiya 
almashinuvi
27- §.  Moddalar almashinuvi

---

67
HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI
III BO‘LIM
28- §.  Plastik almashinuv. Oqsillar biosintezi.
Genetik kod
1.
2.
3.
Moddalar almashinuvi deganda nima  tushuniladi?
Moddalar almashinuvi qanday bosqichlardan iborat?
Moddalar almashinuvining qaysi bosqichida  energiya  ajralib chiqadi?
organizmning nafaqat faol holatidagi hayotiy vazifalarni bajarishga, balki 
tinch holatdagi talablarini qondi rish uchun ham sarflanadi.
Fermentlar yordamida oddiy kichik molekulali moddalardan murakkab 
yuqori  molekulali  birikmalar:  aminokislotalardan  oqsillar,  monosa-
xaridlardan  esa  murakkab  karbonsuvlar  hosil  bo‘ladi.    Azot    asoslari 
nukleotidlar  hosil  qilishda  ishtirok  etadi  va  ulardan  nuklein  kislotalar 
shakllanadi.  Xuddi  shu  tartibda  oddiy  yog‘lardan  murakkab  yog‘lari  pay-
do  bo‘ladi.  Ular  glitserin  moddasi  bilan  reaksiyaga  kirishib  yog‘larni  va 
moylarni  hosil  qiladi.  Biosintetik  reaksiyalar  har  bir  individ  va  turga  xos 
bo‘lgan  xususiyatlar  asosida  farqlanib  turadi.  Natijada  oqsil-fermentlar 
yorda mida hosil bo‘ladigan yirik organik molekulalar tuzilishi DNK tarti-
bidagi nukleo  tidlarning ketma-ketligi bilan aniqlanadi. Bu esa o‘z navbati-
da mazkur hujayraning genlar to‘plami — genotip bilan bog‘liq.
Hosil  bo‘lgan  moddalar  o‘sish  jarayonida  hujayra  va  ularning  
organoid larini hosil qilish hamda sarflangan yoki parchalangan molekula-
larni  tiklash  uchun  ishlatiladi.  Barcha  sintez  (hosil  qiluvchi)  reaksiyalari-
da  energiyani  sarflash  ro‘y  beradi.  Parchalanish  reaksiyalarida  esa  aksin-
cha, energiya ajralib chiqadi.
Biologik  sintez  reaksiyalarining  to‘plami