A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Siniqparchali tog' jinslarining tavsifi.
Siniq parchali tog4 jinslari 
bo ‘sh (yumshoq)
va 
sementlashgan
(qattiq)
turlarga bo4linadi.
lnshootlar asoslari va qurilish materiallari sifatida ishlatiladi.
a) Bo ‘sh (yumshoq)
tog4 jinslari magmatik, metamorfik va boshqa 
qoyatosh tog4 jinslari emirilishi natijasida hosil bo4ladi va turli shakl va 
o4lchamlarga ega parchalardan iborat bo4 lib fraksiyalarga bo4linadi.
Siniq parchali fraksiyalar sinflari:
17-jadval
Fraksiyalar
o ‘lchamlari, 
mm
Siniq parchalar shakllari
Sirti silliq
qirrali
200 dan katta
Xarsang toshlar
(valuniy)
Churx toshlar (gliba)
2 0 0 ... 100
Paloxmon tosh
(buliga)
Qirrali toshlar (kamni)
о
(N
О
О
Mayda tosh
(galka)
Qirrali mayda tosh (sheben)
2 0 ...2
Qiim aralash tosh
(graviy)
Pay
dresva
N
J
О :
о
10...2
о
о ел
qumli
0,05...0,005
changli
0,005 dan kichik
loyli
166

---

0 ‘z RST 25100-95 bo‘yicha yirik bo‘lakli tog4 jinslari 
granulometrik tarkibi bo‘yicha quyidagicha taqsimlanadi: 
18
-jadval
Turlari
Zarrachalarning ustivor shakli
Massasi bo‘yicha
zarrachalarning
ulushi % da
Silliq
qirrali
Yirik
bo‘lakli
Xarsang tosh
(valunniy)
Churx toshlar
(glibali) . _ .
50% dan ko‘proq
Mayda tosh
Qirrali mayda tosh
50% dan ko‘proq
Qum aralash toshli
Dresvali
50% dan ko‘proq
60
Qumli jinslar klassifikatsiyasi:
• mineral tarkibi bo‘yicha:
• monomineral (kvarsli qumlar, dala shpatli);
- polimineral (dala shpatli, kvars, biotit, rogovaya obmanka);
• granulometrik 
tarkibi 
bo‘yicha 
(kukunlar 
oMchamlari 
bo‘yicha):
• qum aralash mayda toshli 
(d > 2 mm);
• yirik 
{ d -
2...0,5 
mm);
• o‘rtacha yirildikdagi 
(d =
0,5...0,25 
mm);
•
mayda 
(d =
0,25... 0,1 
mm);
-
changli (mm);
_
d c
-
zarrachalar tarkibining birjinsliligi bo‘yicha: С =
“ 
«10
• 
birjinslilik darajasi:
• birjinsli 
Cu<
3;
- birjinslimas C„>3;
- kelib chiqishi bocyicha:
• dengizlarda;
• daryolarda;
• koMlarda;
• eolli (shamol ta’sirida).
Zichligi — o‘rtacha, g£ovakli!igi va suv o‘tkazuvchanligi - sezilarli 
darajada katta. Mayda toshli, yirik va o crta yiriklikdagi qumlar -
inshootlar uchun yaxshi asosdir. Mayda va changli qumlar — bo4sh 
asos bo‘lib> suvga to‘yinganda yumshoq loy ko‘rinishiga o ‘tadi.
167

---

Qumli asos tebranuvchan yuklar ta’sirida turg‘unligini yocqotadi. 
Qurilish materiali, beton va qurilish qorishmalariga to'ldiruvchi 
sifatida ishlatish mumkin.