A. Y. Pentin Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash Tabiiy yo‘nalishdagi fan

“Asalari oilalarining nobud bo‘lish sindromi” matnini o‘qing. 
Savolga javob yozing.
Asalarichilik bilan shug‘ullanadigan va asalarilarni 
o‘rganadigan odamlar uchun asalari oilalarining nobud bo‘lish 
sindromini tushunishlari muhimdir. Asalari oilalarining 
nobud bo‘lish sindromi asalarilardan boshqa organizmlarga 
ham ta’sir ko‘rsatadi. Qushlarni o‘rganadigan odamlar bunday 
ta’sirni payqashgan. Kungaboqar o‘simligi asalarilar hamda 
ayrim turdagi qushlar uchun ozuqa manbaidir. Asalarilar 
kungaboqarning nektari bilan oziqlansa, qushlar ularning 
urug‘lari bilan oziqlanadi.
Ushbu bog‘liqlikni inobatga olgan holda, nima sababdan 
asalarilarning yo‘q bo‘lib ketishi qushlar populyatsiyasining 
kamayishiga olib kelishi mumkin?
1.9.
TADQIQOT TUZILMASI
O‘quvchilar savolga javob berishlari uchun matnni diqqat bilan o‘qib tushunishlari, 
shuningdek, gullarning changlanishiga oid bilimlarini yodga olishlari zarur. To‘g‘ri javobda 
gullar changlanmasdan turib, urug‘ hosil qila olmasliklari tushuntirilgan bo‘lishi kerak. 
Mazkur topshiriq yordamida o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish 
kompetensiyasi baholanadi.
2.
TABIIY FANLAR BO‘YICHA SAVODXONLIKNI
BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARDAN
NAMUNALAR
2.1.
ASALARI OILALARINING NOBUD BO‘LIS H SINDROMI

---

– 30 –
ASALARI OILALARINING NOBUD BO‘LISH 
SINDROMI
Imidakloprid ta’siri
Tadqiqotchilarning 
fikri cha, asalari oilalari 
nobud bo‘ 
lishining bir 
nechta sa bablari bor. Ulardan 
biri imidakloprid insektitsidi 
bo‘lib, asalarilar uning ta’sirida o‘z 
uya laridan tashqarida yo‘nalishni 
aniq lash qobiliyatini yo‘qotadi.
Tadqiqotchilar asalari oilalari 
nobud bo‘lishiga imidakloprid ta’sirini 
tekshirib ko‘rishdi. Ular uch hafta 
mobaynida ayrim asalari oilalarining 
ozuqasiga mazkur insektitsiddan bir 
kilogramm ozu qaga mikrogramm 
miqdorda (m
ɡ
/kg ) qo‘ shishdi. Ba’zi 
asalari oilalariga insek tit sid umuman ta’sir 
ettirilmadi.
Insektitsid ta’sir ettirilgan asalari 
oilalarining hech qaysisi darhol nobud 
bo‘lmadi. Biroq 14-haftaga kelib, ayrim 
asalari uyalari bo‘shab qoldi. Quyidagi 
grafikda kuzatish natijalari keltirilgan. 
2-savol
“Imidakloprid ta’siri” matnini o‘qing. “Ro‘yxat”
 bandidan foydalanib, jumlani to‘ldiring. 
“Imidakloprid ta’siri” matnini o‘qing. “Ro‘yxat‘” bandidan foydalanib, jumlani to‘ldiring.
 “Ro‘yxat” bandidan foydalanib, quyidagi jumlani to‘ldirish orqali tadqiqotchilarning tajribasini 
tasvirlang. 
Tadqiqotchilar ____________________ning ___________________ga ta’sirini 
tekshirib ko‘rishdi. 
Ro‘yxat: 
> asalari oilalarining nobud bo‘lishi;
> ozuqadagi imidakloprid konsentratsiyasi;
> asalarilarning imidaklopridga qarshi immuniteti.
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar tadqiqot obyektini bilishlari, 
o‘tkazilgan tajribada o‘zgarmas va o‘zgaruvchi kattaliklarni to‘g‘ri anglay olishlari 
N
obu
d b
o‘
lg
an asa
lari oila
lari (f
oizda)
Insektitsid ta’sir ettirilgandan keyingi haftalar soni
0 mg/kg
20 mg/kg
20 mg/kg

---

– 31 –
3-savol
“Imidakloprid ta’siri” matnini o‘qing. Savolga
 javob berish uchun bitta javob variantini tanlang. Quyida keltirilgan 
xulosalarning qaysi biri grafikda ifodalangan nati jalarga mos keladi?
A Ko‘p miqdorda imida kloprid ta’sir ettirilgan asalari oilalari tezroq nobud bo‘lishga 
moyil.
B Imidakloprid ta’sir etti rilgan asalari oilalari 10 hafta ichida nobud bo‘ladi.
C Imidakloprid konsentrat siyasi 20 m
ɡ
/kg dan kam bo‘lganda asalari oilalariga zarar 
yetkazmaydi.
D Imidakloprid ta’sir ettiril gan asalari oilalari 14 haftadan ortiq yashay olishmaydi.
O‘quvchilar mazkur topshiriqni bajarishlari uchun insektitsid konsentratsiyasi va 
muayyan vaqt davomida asalari oilalari nobud bo‘lishining o‘zaro bog‘liqligini ifodalovchi 
grafikni talqin qila olishlari kerak. To‘g‘ri javob: “A. Ko‘p miqdorda imidakloprid ta’sir 
ettirilgan asalari oilalari tezroq nobud bo‘ladi”.