A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva

7.5.  Elektromagnitli ijro mexanizmlari 
 
 
Avtomatik rostlash va boshqarish tizimlarida elektr energiyasini ishchi 
organning tekis xarakatiga aylantirib beruvchi elektromagnitli uzatmalar IM lar 
sifatida qo’llanishi mumkin. Bu elementlar yana solenoidli mexanizmlar deb ham 
yuritiladi. 
 
Elektromagnitli IM lar tipi, tuzilishiga ko’ra chiqish koordinatasi 
ko’rinishlarga ajratilishi mumkin:nto’g’ri xarakatlanuvchan rostlovchi organga ega 
bo’lgan IM lar uchun: siljish, tezlik ta’sir qiluvchi kuch; aylanuvchan xarakatga 
ega bo’lgan rostlovchi organli IM lar uchun: aylanish burchagi, aylanish chastotasi, 
aylanish momenti. 
 
Elektromagnitlar o’zgaruvchan (bir fazali va uch fazali), o’zgarmas tokli 
bo’lishi mumkin. Ularning asosiy tavsifnomasi: yakorning surilishi; yakorning 
surilishi va tortish kuchi orasidagi bog’lanish; yakorning surilishi va 
elektroenergiya sarfi, ishga tushish vaqti orasidagi bog’lanish. 
     Yakorning  maksimal  surilishiga  qarab qisqa yurishli va uzun yurishli 
elektromagnitlar ajratiladi. 
Elektromagnitlar qo’yidagi talablarga javob berishi kerak: 
            1.  Тanlanayotgan konstruksiya siljish uzunligi, tortish kuchi va berilgan 
tortish tavsifnomasiga mos kelishi kerak; 
            2. Тez xarakatlanuvchan tizimlar uchun shixtalangan magnitli o’tkazgichga 
ega bo’lgan elektromagnitlar, sekin xarakatlanuvchan tizimlar uchun 
shixtalanmagan magnit o’tkazgichga ega bo’lgan hamda massivli mis gilzali 
elektromagnitlar qo’llanilishi mumkin. 
             3. Ishga tushish sikllari soni yo’l qo’yilgandan kam bo’lishi kerak. 

---

 
133
             4.  Bir  xil  mexanik  ishlar uchun o’zgaruvchan tok elektromagnitlari 
o’zgarmas tokda ishlovchi elektromagnitlarga nisbatan ko’proq elektroenergiya 
talab qiladi. 
             5. Elektromagnitlar ishlatish  uchun qulay va oddiy bo’lishi kerak. 
Elektromagnitlarni kuchlanish, tok va quvvat kattaliklari orqali tanlash 
mumkin. Elektromagnit tanlangandan so’ng uning cho’lg’amlari qizishga nisbatan 
xisoblanadi. Bu holda ruxsat etilgan qizish harorati 85...90
0
 S xisobida olinadi. 
Elektromagnitli IM ning uzatish funksiyasi : 
 
                                  U(r) 
                 K
m
 
W(p) = -------  =  -----------------------------   
(7.1) 
                                    U(p)      (Т
er
+1) (Т
2
1 
r+Т
2
r+1) 
 
bu yerda   U — yakorning siljishi;  
Т
e
=L
0
/R
0
 — elektromagnitning vaqt doimiysi; 
 L
0
  va R
0
 — induktivlik va elektromagnit galtagining aktiv qarshiligi;  
Т
1=
√ 
m/c
n
;  m — qo’zg’aluvchan qismlarning massasi;  
S
n
 — prujina qattiqligi; Т
2
=K
d
/S
n
 ;  
K
d
 — koeffitsiyent (dempfirlash). 
          
 2K
0
/K  
K
m
= ----------  — elektromagnit tortish kuchi va g’altakdagi I
k
  toki- S
n
K
0    
 
 S
n
R
0
 
ning  orasidagi proporsionallik koeffitsiyenti. 
Agar boshqaruv obektining vaqt doimiysidan  (Т
e
,  Т
1
,  Т
2
)  katta bo’lsa, 
uzatish funksiyasi inersiyasiz zveno ko’rinishida berilishi mumkin: W(p)= K
m