A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva

   (2.28) 
 
 
        Nisbiy namlik:            
10
м
х
а
а
У
=
 (2.29)
 
   bu 
yerda 
 
 
 
a
x – 
xaqiqiy absolyut namlik; 
 
 
 
 
       a
m 
– maksimal absolyut namlik.   
 
 
2.7.2.   Namlik datchiklarining klassifikatsiyasi 
 va ish prinsiplari 
 
Ish prinsipi bo’yicha elektrik namlik dachiklari elektrofizikaviy va 
elektroparametrik turlariga bo’linadi. Elektrofizikaviy datchiklar radiatsion va 
magnitoyaderli rezonans dachiklarini o’z ichiga oladi. Radiatsion dachiklarning ish 
prinsipi nam muxitnig infraqizil nurlarni, yuqori chastotali elektromagnit 
tebralishlarni,   - nurlar va neytron nurlanishlarni qabul qilish darajasini o’lchashga 

---

 
59
asoslangan bo’ladi.  Magnitoyaderli rezonans datchiklarining ish prinsipi esa 
vodorod atomlari yadrosi va namlikning radiochastotali magnit  maydonini qabul 
qilishi prinsipida ishlaydi. 
Elektroparametrik datchiklar konduktometrik, dielkometrik va gigrometrik 
turlarga bo’linadi. Konduktometrik datchiklar elektrokimyoviy o’zgartirgichlar 
tarkibiga kiradi va ishlash prinsipi muxitning elektr o’tkazuvchanligini o’zgarishi  
natijasida namlikni aniqlashga asoslangan bo’ladi. Chiqish ko’rsatgichi bo’lib 
bunda muxit o’tkazuvchanligi hisoblanadi. 
Dielkometrik datchiklar dielektrik singdiruvchanlik (E=2...10 - qattiq jismlar  
uchun; E=81-suv uchun) yoki dielektrik isrof tangens burchagi qiymatlari bo’yicha 
namlikni  aniqlanadi. 
Gigrometrik  datchiklar elektronli o’zgartirgichlar guruhiga mansub bo’lib, 
ularning  ishlash  prinsipi  qo’shimcha  gigroskopik  zarrachalarning mexanik  yoki  
elektrik  xarakteriskalarini o’zgarishiga asoslangan bo’ladi. 
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida gazlar va xavo namliklari datchiklari 
keng miqyosda qo’llaniladi.  Ularning quyidagi turlari mavjud: gigrometrik 
dilatometrik datchiklar - namlik ta’sirida chiziqli o’lchamlari o’zgarishiga, 
gigristorlar, elektropsixrometrlar, xarorat - muvozanatli va kondensatsion 
datchiklar - qarshilik o’zgarishiga hamda  radioskopik va infraqizil datchiklar - gaz  
va  xavoning fizikaviy xususiyatlarini o’zgarishiga  asoslangan bo’ladi. 
Хavo namligini  aniqlashning psixrometrik usuli quruq va suv bilan 
namlangan ikki termometrlarni qo’llashga asoslangan bo’ladi. Bu prinsipda 
namlikni nazorat tizimi datchiklari-elektropsixrometrlar ishlaydi. 
Elektropsixrometrning  prinsipial sxemasi 2.23-rasmda keltirilgan.  
Muvozanatsiz, ko’prikning ikki yelkasiga  ikkita bir hil yarimo’tkazgichli 
termorezistorlar  ulangan bo’lib, ular gigroskopik keramik trubkaga joylashtiriladi. 
Birlamchi trubkanig bir tomoni suvga tushuriladi, ikkinchi tomoni esa xavoda 
turadi. Ya’ni termorezistor (Rg) quruq trubkada joylashadi va uning xarorati xavo 
xaroratiga teng bo’ladi. Suv bilan namlanadigan ikkilamchi  trubkadagi 
termorezitorning (R n) qarshiligi namning parlanishiga bog’lik bo’ladi va 

---

 
60
bug’lanish jarayonida xaroratning kamayishi hisobiga uning qarshiligi nisbatan  
yuqori bo’ladi. Хavo namligi qanchalik kam bo’lsa, nam trupka sirtidan suvning 
parlanishi tezroq bo’ladi. Bunda Rk va Rn orasidagi farq katta bo’ladi va 
o’zgartirgichdagi (U) chiqish signali kuchliroq bo’ladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Rk                                  R
k
 
 
 
 
                            U
t 
 
 
                                            R
1                                             
R
2 
 
 
 
 
 
2.23-rasm. Elektropsixrometrning prinsipial sxemasi. 
 
Maxsulotlar namligini aniqlaydigan elektrik datchiklar konduktometrik 
(muxitning elektr o’tkazuvchanligi o’zgarishi), dielkometrik (dielektrik 
singdiruvchanligi E o’zgarishi), radioizotopli,  elektroabsorbsionli, ultrotovush va 
SVCh (o’ta yuqori chastotali)  datchiklarga bo’linadi.  
Konduktometrik va dielkometrik datchiklar silindrik yoki tekis xavo 
kondensatorlaridan yasalgan elektrodlardan yoki igolkali elektrodlardan ham 
tashkil topgan bo’ladi. Maxsulot kondensatorlar orasiga joylashtirib, uning namligi 
aniqlanadi.