A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva

L=2
πω
2
S10
-7
/
δ   (2.7) 
 
chiqishdagi  tok esa:  I
o’zg
=U/Z=U/
√R
2
+(
ωL)
2 
 (2.10) 
bu yerda:    R=R
ch
+R
o’zg
 -   cho’lg’amning  va o’lchov asbobi qarshiliklarining 
 yig’indisi, Om; 
                        
ωL   -   cho’lg’amning  induktiv qarshiligi, Om; 
                            
ω     -   cho’lg’amning o’ramlar  soni; 
                             S    -    magnit o’tkazgichning kesim yuzasi, m
2
; 
                             
δ    -    xavo  bo’shlig’i, m. 

---

 
36
 
Datchikning  sezgirligi quyidagi  tenglama orqali ifodalanadi:
  
K
d
=dI
o’zg
/d
δ=U⋅10
7
/2
πω
2
ωS
 
 
(2.11) 
Differensial datchiklarda kirish signalining belgisi o’zgarilganda chiqish 
signalining belgisi  ham  unga mos ravishda o’zgaradi. 
 
Тransformator datchiklarda (2.6- rasm) kirish  signali  plunjer yoki 
yakorning xarakati bo’lib, chiqish signali esa I
1 
- I
2
 toklarning geometrik ayirmasi 
bo’ladi. Yakorning neytral holatida I
1 
- I
2, 
 demak o’lchov  asbobida tok  yo’qligini 
bildiradi. Yakorning 
holati 
o’zgarilishi bilan cho’lg’amlarning induktivligi   
o’zgaradi va I
1 
,I
2
 toklarining muvozanatlari o’zgaradi. Natijada o’lchov asbobidan 
ΔI= I
1
-I
2
 toki oqib o’tadi. Ushbu tokning fazasi yakorning xarakatlanish 
yo’nalishiga  bog’liq bo’ladi.  
 
 Тransformator  datchikning sxemasi 2.6.d – rasmda  ko’rsatilgan. Bu yerda 
kirish   kattaligi  burchak xarakati 
α bo’lib, chiqish kattaligi  esa ikkilamchi  
asbobdagi tok bo’ladi. Yakorning neytral holatida, ya’ni 
α
1
=
α
2
 o’rta o’zakda 
EYUK hosil bo’lmaydi, chunki chetlardagi cho’lg’amlar qarama-qarshi 
yo’nalishda o’ralgan va ular o’zaro teng. Yakorning xarakatlanishi bilan 
cho’lg’amlardan birining magnit qarshiligi kamayadi, ikkinchisiniki esa oshib 
ketadi. Natijada o’rta  cho’lg’amda EYUK hosil bo’lib, ikkilamchi  asbobdan tok  
oqib o’ta boshlaydi. 
 
Ko’rib chiqilgan  prinsip  asosida  amalda ko’pgina o’lchov  asboblari, 
jumladan misol sifatida, induktiv manometr shu prinsip asosida ishlaydi (2.7-
rasm). 
 
Induktiv manometr sezgir element 3, unga  biriktirilgan yakor 6 va  po’lat 
o’zakli cho’lg’amdan iborat. O’lchanayotgan bosim quvurcha 1 orqali bo’shliq 2 
ga  kelib, membrana 3 ni bukadi, natijada o’zak 6  cho’lg’am o’zagi 4 ga qarab 
xarakatlanadi. Demak cho’lg’amning  induktivligi o’lchanayotgan bosimga 
proporsional o’zgariladi. Chiqish signali esa 8 klemmalardan 5 olinadi. Bunday 
datchikarning statik   tavsifnomasi kichik qismda chiziqli bo’lganligi tufayli  ular 
qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarishida juda kam qo’llaniladi. Bunday 
kamchiliklar differensial datchiklarda bartaraf qilingan. Bundan tashqari 

---

 
37
differensial datchiklarda kirish signalining belgisi o’zgarilganda chiqish 
signalining belgisi  ham  unga mos ravishda o’zgaradi. 
 
Тransformator datchiklarda (2.6, b - rasm) kirish  signali  plunjer yoki 
yakorning  xarakati bo’lib, chiqish signali esa I
1 
- I
2
 toklarning geometrik ayirmasi 
bo’ladi. Yakorning neytral holatida I
1 
- I
2, 
 demak o’lchov  asbobida tok  yo’qligini 
bildiradi.  Yakorning  holati o’zgarilishi bilan cho’lg’amlarning induktivligi   
o’zgaradi va I
1 
,I
2
 toklarining muvozanatlari o’zgaradi. Natijada o’lchov asbobidan 
ΔI= I
1
-I
2
 toki oqib o’tadi. Ushbu tokning fazasi yakorning xarakatlanish 
yo’nalishiga  bog’liq bo’ladi.  
 
 Тransformator  datchikning sxemasi  2.7, d - rasmda  ko’rsatilgan. Bu yerda 
kirish   kattaligi  burchak xarakati 
α bo’lib, chiqish kattaligi  esa ikkilamchi  
asbobdagi tok bo’ladi. Yakorning neytral holatida, ya’ni 
α
1
=
α
2
 o’rta o’zakda 
EYUK hosil bo’lmaydi, chunki chetlardagi cho’lg’amlar qarama-qarshi 
yo’nalishda o’ralgan va ular o’zaro teng. Yakorning xarakatlanishi bilan 
cho’lg’amlardan birining magnit  qarshiligi kamayadi, ikkinchisiniki esa oshib 
ketadi. Natijada o’rta  cho’lg’amda EYUK hosil bo’lib, ikkilamchi  asbobdan tok  
oqib o’ta boshlaydi. 
 
 
2.6- rasm.   Induktiv va transformator datchiklarining sxemalari va ularning 
tavsifnomalari 
 

---

 
38
 
 
                        2.7.-rasm. Induktiv manometrning sxemasi.