A. X. Sulliyev, I. M. Bedritskiy, O. T. Boltayev

Slyuda va slyudali materiallar

Slyuda tabiiy va sintetik turlarga bo’linadi. Tabiiy slyuda kristall strukturali, qatlamli tuzilishga ega mineraldir. Slyuda juda yaxshi dielektrik xossalarga, egiluvchanlikka va mexanik mustahkamlikka ega kimyoviy chidamli hamda issiqbardosh mineraldir. Kimyoviy tarkibi bo’yicha slyudaning turli xillari suvli alyuminiy silikati va ishqorli metall birikmalaridan iborat anizatrop materialdir. Slyuda kristallarida kislorod va kremniy hamda elementar qatlamlarni tashkil etuvchi alyuminiy va magniy ionlari o’zaro mustahkam bog’langandir. Shu sababli, slyuda elektr maydon kuch chiziqlari yo’nalishida yuqori dielektrik xossalarga ega. U yupqa qatlamli, o’ta egiluvchan, yonmaydigan mineraldir. Texnikada tabiiy slyudaning ikki turi: muskovit va flogopitdan foydalaniladi.

Slyuda tabiatda juda kam ychraydigan qimmatbaho materialdir. Uning qatlam bo’yicha elektr izolyatsiya xossalari juda past, solishtirma hajmiy qarshiligi 10⁶10⁸ Omm qiymati muskovitda 1116, flogopitda 2346 atrofda bo’ladi. Slyudaning elektr o’tkazuvchanligiga namlik va harorat kuchli ta’sir etadi. Slyuda qayta ishlanib, undan mikanit, mikanitli tasma va mikafoliy ishlab chiqariladi. Ularni tayyorlash uchun qalinligi 545 mkm li slyuda ishlatilib, ularning yuzasi 46 sm² dan 5065 sm² gacha o’zgartiriladi. Slyudaning erish harorati 11451400C atrofida bo’lib, mazkur mineralning suvsizlanishi: muskavitda 200600C, flogopitda esa 800900C da ro’y beradi.¹¹⁹

Slyudaning qutblanishi, asosan, ionli bo’ladi. Issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsienti muskovitda 0,44 Vt/mK, flogopitda 0,51 Vt/mK.

Mikanit-varaqsimon slyudali material bo’lib, u o’z navbatida argonik (gliftal) lok yoki anorganik bog’lovchi modda (eruvchan shisha) yordamida tayyorlanadi.

¹¹⁹ T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 123-bet

Mikanit asosan kollektorli (elektr mashina kollektrlarida), quyma (elektr mashina kollektor konusida), egiluvchan (elektr mashina izolyatsiyasida) va qistirmali turlariga bo’linadi.