A. X. Sulliyev, I. M. Bedritskiy, O. T. Boltayev elektrotexnika materiallari

Tabiiy qatron

Tabiiy qatron o’simlik va biogen birikmalaridan tashkil topgan organik moddadir. Tropik o’simliklarda tabiiy qatron ko’p bo’ladi. U past haroratda amorf holatda bo’lib, qizdirilganda avvaliga yumshab, plastik so’ngra esa suyuq holatga o’tadi. Elektr texnikada ishlatiladigan tabiiy qatron suvda erimaydi, ammo spirtda, efirda va o’zi bilan kimyoviy tabiati bir xil bo’lgan organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Hosil bo’lgan eritma quritilganda yupqa parda hosil bo’ladi. Tabiiy qatron yopishqoq bo’lib, suyuq holatdan qattiq holatga o’tishida jism yuzasiga
mustahkam yopishadi. Bu material kompaund, plastik massa, sun’iy yoki tabiiy tolasimon materiallarining tarkibiy qismi bo’lib xizmat qiladi.
Shellak – tropik daraxt qumursqalari (gummilak) mahsuli. Shellak tangasimon ko’rinishli, rangli (och sariqdan qo’ng’ir tusgacha), spirt, aseton va efirda yaxshi eriydi. U eritilgan holatda kanifol, kopol, gliftal, bitum va novalak bilan yaxshi birikadi. Shellakning zichligi 1000 – 1040 kg/m³, chiziqli kengayish koeffitsienti 4,4∙10^-4… 9∙10^-5ga teng. Uning dielektrik xossalari quyidagicha: _r
=3,5; tg= 0,01; = 10¹³-10¹⁴Om∙m; E_t=20-30 MV/m.
2.11-jadval
Polietilenning asosiy mexanik va fizik xossalari

Ko’rsatkichlar	Yuqori bosimli	Past bosimli	O’rtacha bosimli
Zichligi ,kg/m^3	918-930	954-960	960-968
Mustahkamligi,MPA: cho’zilishda	10-17	18-45	18-40
Egilishda	17-20	18-45	25-40
Siqilishda	14-17	30-36	20-37
Nisbiy cho’zilish,%	15-20	10-12	5-8
,Om∙m	1015	1015	1015
8,Om∙m	1015	1015	1015
r (1MGs)	2,2-2,3	2,2-2,4	2,3-2,4
tg	(2-3) 10^-4	(2-4) 10^-4	(2-4) 10^-4
Er, MV/m	45-55	45-55	45-55
Erish harorati, ^0C	108-110	124-132	128-135
Suv yutishi (30 sutka),%	0,02	0,005	0,01
Ish harorati, ^0C	90	90	90

Shellakdan qoplovchi yoki yelimlovchi loklar tayyorlanib, ko’pincha, undan elektr asboblarining qismlarini loklashda foydalaniladi

Kanifol – to’q sariq rangli mo’rt modda bo’lib, daraxt yelimidan ajratib olinadi. Kanifol spirt, benzin, benzol, skipidar, aseton, neft va o’simlik moylarida osongina eriydi, suvda esa mutlaqo erimaydi. Uning dielektrik xossalari quyidagicha: _r = 2,8; tg = 0,003;  = 10¹³ – 10¹⁴ Om∙m; E_t = 10-15 MV/m.
Elektr izolyatsiyasida kanifol lok va kompaund tayyorlashda, qatron tarkibida va yuqori kuchlanishli kabellar uchun neft moyiga qo’shimcha sifatida ishlatiladi.
Qahrabo – och sariq – qo’ng’ir tusli o’simlik maxsulidir. Qahraboning zichligi 1050 – 1096 kg/m³, yumshash harorati 175 – 200 ⁰C. Uning dielektrik xossalari: _r 2,8; tg= 0,001;  = 19¹⁵Om∙m;  = 19¹⁵Om∙m. Bu qatron skipidar, benzin va moylarda yaxshi eriydi. Qahrabo qimmat bo’lganligi sababli, undan faqat maxsus o’lchov asboblarida va katta qarshiliklar ishlab chiqarishda foydalaniladi.

21.