A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Payvandlashdagi xavfsizlik  texnikasi.  Elektr  toki  odam  tanasidan 
o ‘tganda elektr tokidan shikastlanish yuz beradi.
Elektr  tokidan  shikastlanish  darajasi  tok  va  zo‘riqish  kattaligiga, 
shuningdek,  odam  organizmida  tok  o ‘tadigan  yo‘lga,  tokning  ta’sir 
etish  vaqtiga,  chastotasiga  bog‘liq  (o‘zgaravchan  tokning  chastotasi 
ortishi  bilan  undan  shikastlanish  darajasi  pasayadi,  o ‘zgaravchan  tok 
o ‘zgarmas tokka nisbatan xavfliroq).
Odamlaming  elektr  tokidan  shikastlanish  xavfl  darajasiga  qarab 
xonalar  uch  toifaga  boiinadi:  o‘ta xavfli  xonalar (havosining namligi 
va  harorati  yuqori,  tok  o‘tadigan  qismlar  izolatsiyasining  buzilishiga 
sabab  boiadigan  kimyoviy  aktiv  muhit  mavjud  bo‘ladi),  xavfliligi 
yuqori  xonalar  (odamning  metall  tuzilishlar  va  elektr  uskunalaming 
korpuslariga  tegib  ketish  xavfi  b o ia d i  va  h.)  va  xavfliligi  yuqori 
boim agan xonalar (elektr toki  bilan shikastlanish xavfi  boim aydi).
Agar  elektr  uskunalar  va  qurilmalaming  tok  o ‘tuvchi  qismlari 
ihotalanmagan  va  odam  q o ii  yetadigan  balandlikda  (2,5  m  dan  past) 
joylashgan,  yerga  ulanmagan,  ihotalanmagan  va  tok  o ‘tkazuvchi 
tuzilishilar  (magnitli  ishga  tushirgichlar,  «Pusk»,  «Stop»  tugmalari- 
ning  metall  korpuslari  va  boshqalar)ning  himoyalaydigan  uzib 
qo‘ygichlari nazarda tutilgan boim asa, ular xavfli hisoblanadi.
Sexlarda oson  alangalanadigan  moddalar va yonuvchi  suyuqliklar 
suyuqlantirilgan yonuvchi  gazlar, yonadigan  qattiq  materiallar, yonish 
jihatidan  xavfli  bo igan  bosim  ostidagi  mahsulotlar  solingan  idish  va 
apparatlar,  ishlayotganda  elektr  uchqunlari  chiqadigan  elektr  uskuna­
lar va boshqalar y o n g in  chiqishiga sabab boiadi.
166

---

Yong‘in  jihatidan  xavflilik  alomatlariga  ko‘ra  ishlab  chiqarishni 
quyidagi  toifalarga  boMish  qabul  qilingan:  A  -   portlash  va  yong‘in 
jihatidan  xavfli,  В  -   portlash jihatidan  xavfli,  D  -   yongMn jihatidan 
xavfli, E va F -  yong‘in jihatidan xavfsiz, G -  portlash jihatdan xavfsiz 
(faqat gazlar bor).
Har  bir  payvandlash  postida  o ‘t  o‘chirgich,  suvli  bochka  yoki 
chelak,  shuningdek,  qumli  quti  va  belkurak  bo‘lishi  kerak.  Payvand­
lash  ishlari  tugagach,  ish  xonasi  va  payvandlash  ishlari  bajarilgan 
joyni  tekshirib  chiqish  zarur.  Sexlarda  yong‘inga  qarshi  kurashuvchi 
maxsus  boMinmalar  boMadi,  sexda  ishlovchilardan  ko‘ngilli  o‘t 
o ‘chiruvchilar guruhi tuziladi.