A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

6.  PLASTMASSALAR, POLIMERLAR VA BOG‘LOVCHI
MODDALAR
Hozirgi  vaqtga  kelib,  o‘z  xossalari  jihatidan  xilma-xil  plast­
massalar,  yog'och  materiallar  va  rezinalar,  shu jumladan, juda  puxta 
konstruksion  materiallar,  plasmassalar,  yarimo‘tkazgichlar,  o ‘tkaz- 
gichlar, magnitli va boshqa plasmassalar yaratilgan.
Bu  materiallar  ko‘p  hollarda  qimmat  turadigan  metallar  o ‘mida 
ishlatilmoqda.  Texnika  taraqqiyoti  sanoatda  plastmassalarning  joriy 
qilinishiga ko‘p darajada bog‘liqdir.
Qisman  yoki  butkul  yuqori  molekular  birikmalar,  ya’ni 
polimerlardan  iborat bo iib ,  sun’iy ravishda tayyorlangan  va muayyan 
harorat  va  bosimda  plastiklik  xossalariga  ega  bo igan  materiallar 
plastik massalar (plastmassalar) deyiladi.
K o‘pincha plastmassalar bir necha xil moddalardan  iborat boiadi. 
Ulaming  tarkibiga,  masalan,  bogiovchi  va  toidiruvchi  moddalar, 
plastifikatorlar,  bo‘yoq  moddalar va boshqalar kiradi.  Ba’zi  plastmas­
salar,  masalan,  organik  shisha,  poliamid,  polietilen  faqat  polimer­
lardan  iborat boiadi.
Murakkab tarkibli plastmassalarda bogiovchi moddalar vazifasini 
polimerlar oiaydi.
Polimerlar  juda  ko‘p-bir  necha  mingdan  tortib,  to  bir  necha 
milliongacha atomdan  iborat birikmalardir.  Polimerlar tabiiy va sun’iy 
b oiadi.  Tabiiy  polimerlarga  selulloza,  jun,  ipak,  tabiiy  kauchuk  va 
boshqalar,  sun’iylariga esa organik  shisha, polietilen, viskoza,  kapron, 
neylon, sun’iy kauchuk va boshqalar kiradi.
Yuqori  molekular  organik  birikmalar  yoki  ulaming  guruhlari 
ko‘pincha smolalar deb ataladi.
Plastiklik barcha polimerlarga ham xos boimaydi.
Plastiklik  xossasi  polimerlar  molekulasining  tuzilishiga  bogiiq. 
Polimerlaming molekulalari esa chizigiy, ya’ni
...-A-A-A-A-...
tarzida tuzilgan boiishi ham, fazoviy to‘rsimon, ya’ni
85

---

,-А-А-А-А-А-