A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

1.  Cho'ktirish  -   tanavorning  ko‘ndalang  kesimini  bo‘yi  hisobiga 
kattalashtirish.
2.  Mahalliy  cho'ktirish  -   tanavorning  bir  qismi  ko‘ndalang 
kesimini kattalashtirib, bo‘ylama o‘lchamlarini qisqartirish.
3.  Cho'zish  -  tanavorning  uzunligini  ko‘ndalang  kesimi  hisobiga 
orttirish.
4.  Mahalliy cho 'zish -  tanavorning ma’lum qisminigina cho'zish.
5.  Yumaloqlash -  tanavorga ketma-ket zarb  berish  yoki  uni  siqish 
yo‘li bilan aylanmajism shakliga keltirish.
6.  Oisman  yumaloqlash  -   tanavorni  ketma-ket  zarb  berish  yoki 
uni  siqish yo‘li  bilan bir qismini yumaloqlash.
7
.
  Teshish  -
 
tanavorning  metalining  bir  qismini  siqib  chiqarish 
hisobiga bo‘shliq hosil qilish.
8.  Teshikni  kengaytirish  -   tanavor  bo‘shlig‘i  yoki  teshikning 
oicham larini kattalashtirish.
9.  Bukish -  tanavorni  zarb ta’sirida egish.
10.  Tekislash -  tanavor yuzasini zarb  bilan  ishlash  orqali  bir tekis 
qilish.
11.  Kesish -   metallning  bir  qismini  ikkinchi  qismidan  ajratish  va 
hokazo.
Bolg‘alashda  metallning  ishlov  berish  uchun  qoldiriladigan 
ortiqcha qismi qo 'yim deyiladi.
Eng  ko‘p  ishlatiladigan  bolg‘alar  jumlasiga  bu  bolg‘alari, 
pnevmatik,  mexanik  va  friksion  bolg‘alar  kiradi.  Bolg‘alar,  asosan, 
o‘rta  oicham li  buyumlami,  presslar  esa  yirik  buyumlami  hosil  qilish
151

---

uchun 
ishlatiladi. 
Lekin 
bolg‘alar 
va 
presslaming 
asosiy 
harakatlanuvchi  ishchi  organlari  va  qo‘zg‘almas  qismlari  bir  xilda 
bo‘ladi.
Bolg‘alaming  quw ati  tushuvchi  qismlarining  og‘irligi  bilan 
belgilanadi.  Bug‘-havo  bolg‘alarining  tushuvchi  qismlari  og‘irligi  esa
0,25  dan  81  gacha yetadi.  Qanday  quw atli  bolg‘a  ishlatilishi  pokov­
kaning  og‘irligi  va  shakliga  bog‘liq  bo‘ladi.  Masalan,  og‘irligi  25  kg 
gacha  bo‘lgan  murakkab  shaklli  pokovkalar  yoki  og‘irligi  100  kg 
gacha  bo‘lgan  oddiy  shaklli  pokovkalar  (silliq  vallar)  ni  bolg‘alash 
uchun  tushuvchi  qismining  og‘irligi  500  kg  li  bolg‘alar  ishlatiladi, 
og‘irligi  700  kg  yoki  1500  kg  gacha  boMgan  murakkab  shaklli 
pokovkalami  bolg‘alashda  esa  tushuvchi  qismining  og‘irligi  5000  kg 
li bolg‘alardan foydalaniladi.
Shunday qilib, bolg‘alash usuli bilan 300000-350000 kg va undan 
og‘ir pokovkalar olish mumkin.