A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

4.3-rasm. P o‘latyuzasini uglerodga to ‘yintirish jarayonining harorat 
va vaqtga bog‘liqligi grafigl
P oiatlarni  uglerodga  to‘yintirish  jarayoni  texnikada  ta’mirlash 
sohasida  ham  qoilaniladi.  Bunda  pistako‘mir  hamda  faollashtiruvchi 
birikmalar  ishlatiladi  va  koks  bilan  shixta  materialini  tashkil  etadi. 
Shixtadagi  B aC 03,  tuzi  uglerodning  atomar  holatda  ajralib  chiqishini 
tezlashtiradi.  C aC 0
3
  tuzi  esa  shixta  materiallarini  bir-biriga  yopishib 
qolishidan  saqlaydi.  Ishlatilgan  shixta  materiali  elanib,  yaroqli  qismi 
yana yangi shixta materialiga qo‘shib ishlatiladi.
P o iatni  sementitlash  harorati da  ushlab  turish  vaqti  talab 
etilayotgan  qatlamning  qalinligiga  b o g iiq   b oiad i.  Masalan,  qat­
lamning  qalinligi 
0 , 8
  mm  ga  teng  b o iish i  talab  etilsa,  yuqori  haro­
ratda tutib turish vaqti  7—8  soatni tashkil  etadi.  Agar dastlabki  austenit 
donalari mayda b o isa, sementitlash haroratini ko‘tarish mumkin.
Gaz  muhitida  (CO)  buyum  yuzasini  uglerodga  to ‘yintirish,  qattiq 
muhitda  to ‘yintirishga  qaraganda  bir  qator  afzalliklarga  ega.  Bunda 
kerakli  qatlam  qalinligini  ta’minlash  oson,  jarayonni  bajarish  vaqti
62

---

kam  va  uni  mexanizatsiyalashtirish,  avtomatlashtirish  mumkin. 
Sementitlash  uchun  maxsus  uskunalar  qoilan ilm ayd i,  shu  pechdan 
foydalanib termik jarayonlami ham o ‘tkazish mumkin.
Suyuq  muhitda  karbyurizatorda  sementitlashda,  qattiq  muhitda 
karbyurizatorda  sementitlashga  nisbatan  ish  unum dorligi 
3 - 5
  marta 
yuqori  bo‘ladi.  Bunda  ko‘pincha  tuz  eritmalaridagi  elektroliz 
jarayonidan foydalaniladi.  Mashina detallarining  ish  yuzalari  uglerod­
ga to ‘yintirilgandan keyin toblanadi va past haroratda h o ‘shatiladi.
Toblash  natijasida  uglerodli  po‘lat  yuza  qatlam ining  qattiqligi 
60-64  HRS  ga,  legirlangan  poiatlarniki  esa  58-61  HRS  ga  teng 
boiadi. Keyin ular past haroratda bo‘shatiladi.