A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

C t  
harfi  va  0,1,- •• 
6  
raqamlar  bilan  belgilanadi.  Raqam  qanchalik 
katta  b o isa,  poiatning  mustahkamligi  shunchalik  yuqori,  plastikligi 
kichik b o iad i.
•B   guruh  poiatlarining  kimyoviy  tarkibi  kafolatlanadi.  Bu 
poiatlam ing  kimyoviy  tarkibi  hal  qiluvchi  ahamiyatga  ega  b o iib, 
ulardan  qizdirish  y o ii  bilan  turli  buyumlar  tayyorlash  mumkin. 
Chunki  qizdirib  ishlash  rejimlari  va  p o ia t  buyumning  mexanik 
xossalari  poiatning  tarkibiga  b o g iiq   boiadi.  Bu  guruh  poiatlari 
МСтО,  КС
т
1
кп
, 
MC
t
I,  MC
t
2,  МС
т
З,  КС
т
4
пс
,  MC
t
4,  MC
t
6, 
МС
т
7
сп
  kabi  markalanadi.  Marka boshidagi  M harfi  p o ia t marten,  К 
harfi  konvertor  usulida  olinganligini  bildiradi.  Marka  oxiridagi  «ют» 
harflari  p o ia t  qaytarilmaganligi,  «пс»  harflari-chala  qaytarilganligi, 
«сп»  h arflari-toia  qaytarilganligini  anglatadi.  В  guruh  poiatlarining 
mexanik  xossalari  va  kimyoviy  tarkibi  kafolatlanadi.  Bu  p o iatlar 
sifati  oshirilgan  b o iib ,  ular  mexanik  xossalari  va  kimyoviy  tarkibi 
ahamiyatli  boigan  buyumlar  tayyorlashda  ishlatiladi. 
Bunday 
poiatlardan  payvandlash  y o ii  bilan  konstruksiyalar  yasaladi.  Bu 
guruh  poiatlari  faqat  marten  usulida  olinadi  va  БМСт1,  БМСт2  kabi 
markalanadi.  БМСт  markasi  poiatning  mexanik  xossalari  C
t
I 
poiatniki  kabi,  kimyoviy  tarkibi  esa  МСт  poiatniki  kabiligini 
bildiradi.
Oddiy  sifatli  poiatlam ing  kimyoviy  tarkibi,  mexanik  xossalari 
va ishlatilish sohalari 3.1- jadvalda keltirilgan.
Sifatli  poiatlam ing  kimyoviy  tarkibi  va  mexanik  xossalari 
kafolatlanadi.
Tarkibidagi  marganes  miqdoriga  ko‘ra  sifatli  poiatlar  ikki 
guruhga boiinadi.
Birinchi  guruh  poiatlarida  marganes  miqdori  0,8%  dan 
oshmaydi.  Bu guruh poiatlari raqamlar va tegishli sonlar bilan marka­
lanadi. Masalan, 05, 05кп, 08, 08кп, 20, 30, 40,  85  va h.k.
Ikkinchi  guruh  poiatlari  sonlar va  Г harfi  bilan  15Г,  20Г,  70Г  va 
hokazo  ko‘rinishlarda  markalanadi.  Sonlar  yuzga  boiinsa,  p o ia t 
tarkibidagi  o'rtacha  uglerod  miqdorini,  Г  harfi  esa  p o ia t  tarkibida
38

---

margenes  miqdori  oshirilganini  bildiradi.  Masalan,  Юкп  markasi 
po‘lat  tarkibida  0,1  %  uglerod  bo‘!ib,  u  qaytarilmagan  ekanligini 
bildiradi.  Sifatli  poMatlarda  oltingugurt  va  fosfor  miqdori  0,04%  dan 
oshmaydi.  Shu  po‘latlardan  o‘q,  gayka,  quvur,  biriktirish  muftasi, 
tross, ressor, prujina va boshqa buyumlar tayyorlanadi.