А. Туркманов бухгалтерия ҳисoби

10.1. Солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар таснифи, турлари ҳамда ҳисобга олиш вазифалари.

Бозор муносабатида хўжалик юритувчи субъектлар фаолияти натижасида юзага келаётган мажбуриятларни уларнинг якуний молиявий натижаларига жиддий таъсир этишини эътиборга олиб мажбуриятлар ҳисобини тўғри ташкил қилиш муҳим аҳамият касб этади.

Ҳозирги кунда жорий мажбуриятлар ҳисобини тўғри ташкил қилиш учун қуйидаги ҳолатларга эътибор бериш лозим: мажбуриятларни турли белгиларга кўра туркумланишини амалга ошириш; мажбуриятларни асосли тарзда баҳоланишини таъминлаш; мажбуриятларни бир тоифадан иккинчисига ўз вақтида ўтказилишини назоратга олиш; мажбуриятларни тоифалари, ҳамда юзага келиш муддатлари бўйича молиявий ҳисоботда аниқ кўрсатилишини таъминлаш; муддати ўтиб кетган ва шартли мажбуриятлар бўйича асосли ёритиб беришларни таъминлаш;
Жорий мажбуриятлар битим, шартнома ёки қонунчилик асосида келиб чиқади. Бундай мажбуриятлар ўз ичига кредиторлик счётлари, векселлар бўйича мажбуриятлар, дивиденд тўловлари, солиқ тўловлари, йиғимлар, узоқ муддатли мажбуриятларни жорий қисми, иш ҳақи бўйича қарздорлик ҳамда товар ва хизматлар бўйича мажбуриятлардир.
Корхонанинг жорий мажбуриятлар бир йил ёки бир операцион цикл давомида тўланиши лозим бўлган кредиторлик қарзидир.
Акциядорлик жамиятларида жорий мажбуриятларнинг асосий турлари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: ²⁴ мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётлар – жорий қисми; тўланадиган қисқа муддатли векселлар; бўлинмаларга тўланадиган счётларнинг жорий қисми; муддати ўзайтирилган даромадлар; қисқа муддатли облигациялар; пул маблағлари ва мулк шаклида тўланадиган дивидендлар; ҳаражатлар билан боғлиқ ҳисобланган мажбуриятлар; олинган аванслар ва қайтариладиган депозитлар; келгуси давр даромадлари; тўланадиган солиқлар; кафолат мажбуриятлари; иш ҳақи, таътил ва байрам кунлари тўловлари бўйича мажбуриятлар; шартли мажбуриятлар; узоқ муддатли қарз мажбуриятларини жорий қисми; тўлаш муддати белгиланмаган мажбуриятлар (талаб қилиб олингунча).