A team of politicians

89. Иккинчи жаҳон урушидан сўнг Марказий ва Шарқий Европада халқаро вазият.
Sharqiy Evropa mamlakatlarida sotsialistik yo‘nalishdagi tartibotlarning o‘rnatilishini, mustamlaka mamlakatlaridagi ozodlik harakatlarining SSSR tomonidan qo‘llab - quvvatlanishini G‘arb SSSRning Evropa va butun dunyoda o‘rnatilgan an’anaviy kuchlar nisbatini buzishga qaratilgan intilishi deb qabul qilardi.
Shu paytning o‘zida, Amerikaning Fulton shahrida U. Cherchill tomonidan so‘zlangan nutqi SSSR-da “Sovuq urush” -ning ochiqdan - ochiq e’lon qilinishi sifatida ko‘rildi. Atom quroliga AQSH ning vaqtinchalik monopoliyasi, 1947 yilning martida ilgari surilgan “Trumen doktrinasi”, “Marshall rejasining” amalga oshirilishi SSSR va uning ittifoqchilari tomonidan ularning xavfsizligiga tahdid va Evropa davlatlarining ichki ishlariga aralashish urinishlari deya qaralardi. SSSRda xalqaro munosabatlar to‘g‘risidagi tushunchalarning asosida urushdan keyingi dunyoning ikki qarama - qarshi lagerga - sotsialistik va imperialistik - bo‘linib ketganligi haqidagi soddalashtirilgan tezisi yotardi. Bunday yondashuv turli ijtimoiy tuzumlarga ega davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarning murosasizligini oldindan belgilab qo‘ydi. G‘arb esa bloklar tuzish strategiyasi va SSSR ni harbiy bazalar bilan o‘rab olish siyosatini qo‘lladi. 1949 yilda Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkiloti ( NATO ) barpo etildi. Unga AQSH va “Marshall rejasi” da ishtirok etgan mamlakatlarning ko‘pchiligi a’zo bo‘lib kirdi. 50 - yillarda bloklar strategiyasi Osiyo va Tinch okeani havzasiga ham yoyildi. ANZYUS, SEATO, SENTO kabi tashkilotlar yuzaga keldi. Bunga javoban SSSR, hamda Markaziy va Janubi - Sharqiy Evropa mamlakatlari 1955 yil may oyida Varshava shahrida “Do‘stlik, hamkorlik va o‘zaro yordam to‘g‘risidagi” shartnomani imzolashdi. Shu tariqa “sotsialistik yo‘nalishdagi” mamlakatlarning bloki rasmiylashtirildi. 60 - yillarning boshida buyuk davlatlarning harbiy - siyosiy ittifoqlariga qo‘shilmaslik harakati shakllandi. Qo‘shilmaslik harakatiga 100 dan ortiq davlatlar qo‘shildi. Harakat jahon siyosatining muhim omiliga aylandi. Mafkuralashgan tusga ega harbiy - siyosiy ittifoqlarning barpo etilishi xalqaro munosabatlarning xarakteriga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Urushdan keyingi davrda ro‘y bergan barcha yirik mintaqaviy nizolarda ikki murosasiz blok manfaatlarining bir - biroviga qarshi kurashi bo‘lib o‘tardi. Aslini olganda xalqaro munosabatlarni zaxarlab kelgan “sovuq urush” 80 - yillarning ikkinchi yarmiga qadar davom etdi. G‘arb va Sharq o‘rtasidagi munosabatlar keskin holatda bo‘ldi. Ikki blok qarama - qarshiligi ba’zi hollarda xatarli darajaga etib borardi. Bu esa insoniyatni yadroviy urush yoqasiga etaklagan o‘ta xavfli xalqaro inqirozlarni keltirib chiqarardi. Shunday davrlar bo‘ldiki, keskinlik pasayib ( 70 – yillar ), turli bloklarga mansub davlatlar o‘rtasidagi munosabatlar yaxshilandi, qurollanish poygasini cheklashga qaratilgan o‘zaro maqbul shartnomalar va kelishuvlar imzolandi. Ammo ikki guruh rahbariyatining yaxshi o‘ylanmagan qadamlari oqibatida munosabatlar qaytadan buzilardi ( 70 - yillarning ikkinchi yarmi - 80 - yillarning birinchi yarmi ) va dunyo xalqaro vaziyatning navbatdagi keskinlashuvini yana kuzatardi. Xalqaro munosabatlar xarakterida tub burilish 80 - yillarning ikkinchi yarmi - 90 - yillarning boshida ro‘y berdi. SSSRda hokimiyat tepasiga yangi rahbarlarning kelishi sovet tashqi siyosatini “yangicha fikrlash” tamoyillari asosida keskin yangilash imkonini yaratdi.