A team of politicians

5.Қадимги Мисрда дипломатик алоқалар шакллари.
Misrliklar, odatda, zabt etilgan Old Osiyo viloyatlarining an’anaviy siyosiy tuzilishini o‘zgartirmaganlar. Fir’avn va Misrga qaram bo‘lgan Falastin va Suriya xumdorlari o‘rtasidagi yozishmalarda murojaat qilishning ma’lum qoidalariga rioya qilingan. Teng huquqli va do‘stona munosabatlarda bo‘lgan podsholar bir - birovlarini “birodar” deya atashgan. Qudrat jihatdan ustunroq yoki yoshi kattaroq hukmdorga “ota” deb murojaat qilishgan, o‘zini esa “o‘g‘il” deya atashgan. Qaram hokimlar yuborgan xatlarda fir’avnni “hukmdor (yoki sulton, janob)”, o‘zlarini “qul”, “qarol (xizmatkor)” deyu nomlashgan. Olqishlash, tabriklash va aloqa qilishning ma’lum shakllari mavjud bo‘lgan. Qaram hokimlar o‘zlarining tayinlanishi chog‘ida, hamda Misrda yangi hukmdorning hukmronligi boshlanganda maxsus formula bo‘yicha sodiqlik qasamini ichishi lozim edi. Garovga olish mahalliy hokimlarni itoatkorlik holatida saqlab kelishga va bo‘ysundirilgan erlarda Misrning ta’sirini mustahkamlashga xizmat qiluvchi muhim vosita edi. Al - Amarna arxivida saqlangan xatlarning aksariyatini Misrga maxsus elchilar va choparlar etkazishgan. Elchilar va choparlarni ikki toifaga bo‘lish mumkin: 1. Alohida ishonchga ega bo‘lgan shaxslar, ular vositasida fir’avnlarning mustaqil davlatlar podsholari bilan munosabatlari ta’minlangan. 2. Mansabdor xizmatchilar, ular orqali esa Misr saroyining noiblari, hamda Falastin, Suriya va Finikiyada joylashgan ko‘plab shahar - davlatlarining hokimlari bilan aloqalari amalga oshirilgan. Ham fir’avnning, ham Osiyo hukmdorlarining har bir elchisi u yuboriladigan mamlakatni, uning urf - odatlarini, madaniyatini, yo‘llarini geografik xususiyatlarini yaxshi bilishi lozim edi. U mohir diplomat va jangchi bo‘lishi shart edi. Ko‘p paytlarda elchi yuboriladigan mamlakatning tilini ham yaxshi bilardi, aks holda tarjimon unga hamrohlik qilgan. Osiyodan Misrga etib kelgan elchilarning maqomi va vazifalari ular qaram hokimlar yoki teng huquqli, mustaqil, do‘stona munosabatdagi podsholiklarning hukmdorlari tomonidan yuborilganligiga qarab farqlanardi. Osiyoda joylashgan mustaqil podsholiklarning Misrdagi elchilariga nisbatan munosabat, o‘z navbatida, fir’avnning ushbu mamlakatlaridagi elchilariga nisbatan munosabat kabi, o‘sha paytdagi muayyan tarixiy vaziyatga bog‘liq edi.