A. Taniyev innovatsion iqtisodiyot darslik

Asosiy manbalar. Asosiy resurslar odamlar, texnologiyalar, mahsulotlar, jihozlar, uskunalar va yetkazib berish zanjirlari kabi maqsadli mijozlarga qiymat taklifini yetkazib berish uchun zarur bo‘lgan aktivlardir.
Bu yerda aniq iste’molchilar va kompaniya uchun qiymat yaratadigan asosiy elementlarga hamda ularning o‘zaro ta’siriga (turli kompaniyalar uchun umumiy bo‘lgan, raqobatbardosh biznes ustunligini yaratishga hissa qo‘shmaydigan umumiy resurslardan
farqli o‘laroq) e’tibor qaratiladi. Asosiy resurslarni avtoulovdagi akkumulyator bilan taqqoslash mumkin. Ya’ni, tashkilot bir vaqtning o‘zida o‘zi ishlaydigan resurslarni iste’mol qiladi va to‘ldiradi. Asosiy resurslar tushunchasi kompaniyaning investitsiyalari, xususan kapital bilan uzviy bog‘liqdir.
Asosiy jarayonlar. Muvaffaqiyatli kompaniyalar operatsion va boshqaruv jarayonlari bilan ajralib turadi, bu ularga qiymatni takrorlash va kattalashtirishga imkon beradigan tarzda yetkazib berishga imkon beradi. Asosiy jarayonlarga: kadrlar tayyorlash, ishlab chiqarish, byudjet, rejalashtirish, sotish va xizmat ko‘rsatish kabi vazifalar kiradi. Shuningdek, kompaniya qoidalarini ham o‘z ichiga oladi.
Ushbu to‘rt element har qanday biznes modelining asosiy tarkibiy qismidir. Iste’molchilarga taklif qilinadigan qiymat va foyda formulasi mos ravishda iste’molchilar hamda kompaniya uchun qiymatni belgilaydi. Asosiy resurslar va asosiy jarayonlar ushbu qiymatni iste’molchilarga ham, kompaniyaga ham yetkazib berishini tavsiflaydi.
Ushbu modelning kuchi ko‘rinadigan soddaligiga qaramay, qismlarining o‘zaro murakkab bog‘liqligidadir. To‘rt elementning birortasidagi global o‘zgarishlar qolgan uchtasiga shuningdek, butun biznes modeliga ta’sir qiladi. Muvaffaqiyatli korxonalar ozmi-ko‘pmi barqaror tizimlarni yaratadilar, bunda ushbu elementlar izchil va bir-birini to‘ldiradi.

4. Biznes modelni rasmiylashtirish: A. Ostervalderning yondashuvi

Endi biz to‘g‘ridan-to‘g‘ri biznes modelni rasmiylashtirishga e’tibor qaratamiz. Bunday rasmiylashtirish usullaridan birini Aleks Ostervalder va Iv Pignet o‘zlarining “Biznes modellarini qurish” kitobida taklif qilishgan. Asosiy g‘oya
- biznes modelni aniq tuzilgan, bitta A4 varaqqa joylashtirilishidir. Ostervalder istalgan biznes modelni to‘qqiz blokli xarita shaklida tuzishni taklif qildi. Ushbu shakl juda qulay, chunki har bir blokni boshqasidan ajratib tahlil qilish mumkin bo‘ladi. Shakl yordamida
komponentlardan biridagi o‘zgarishlarni boshqalarga qanday ta’sir qilishini ko‘rishimiz mumkin.
Osterwalder o‘zining biznes modelini tashkilotni yaratish, rivojlantirish va muvaffaqiyatli ishlashining asosiy tamoyillarini tavsiflash uchun zarur bo‘lgan vosita sifatida belgilaydi.
Osterwalder modelining bloklarini to‘ldiramiz: Osterwalder modelining birinchi va asosiy bloki “qiymat taklifi” bloki hisoblanadi. Ushbu blokni to‘ldirishda quyidagi savollarga javob berish taklif etiladi:
1. Biznes iste’molchiga qanday qiymat berishi mumkin?

1. 
   Biznes iste’molchilarning qanday muammolarini hal qilishi kerak?
   
2. 
   Bozorda qanday mahsulotlar va xizmatlar taklif etiladi?
   
3. 
   Kompaniya qanday iste’molchilar ehtiyojlarini qondiradi?
   

Ushbu sohadagi asosiy qiymat taklifining xususiyatlari quyidagicha:

1. 
   innovatsiya;
   
2. 
   ish sifati;
   
3. 
   iste’molchi uchun mahsulotni moslashtirish imkoniyatlari;
   
4. 
   dizayn;
   
5. 
   tovar belgisi;
   
6. 
   mahsulot narxi;
   
7. 
   xarajatlarni yoki xatarlarni kamaytirish qobiliyati;
   
8. 
   mahsulotning mavjudligi;
   
9. 
   qulaylik.
   

Shuni ta’kidlash kerakki, ushbu blokda asosiy e’tibor mahsulot yoki xizmatning o‘ziga emas, balki uning iste’molchi uchun foydaliligiga qaratilishi kerak. Masalan, Dropbox xaridorlarga o‘z fayllarini istalgan joyidan yuklab olish imkoniyatini berish bilan mashhur bo‘lsa-da, aslida kompaniya aloqalari qulaylikka qaratilgan, chunki bu texnik imkoniyatlarni sotish emas, balki fayllar haqida qayg‘urmasdan harakat qilish erkinligidir.
Osterwalder modelining ikkinchi bloki mijozlar segmentlaridir. Ushbu blokni to‘ldirish uchun quyidagi savollarga javob berish muhimdir:

1. 
   Qimmat kim uchun yaratilgan?
   
2. 
   Kompaniyaning eng muhim mijozlari kimlar? Ushbu sohaning asosiy bozor xususiyatlari quyidagilar:
   

1. 
   bozor hajmi (bu bozordagi joy yoki ommaviy bozor);
   
2. 
   bozor qanday segmentlangan;
   
3. 
   bozor qanchalik xilma-xil.
   

Ushbu blokda mijozlar nafaqat jismoniy shaxslar, balki yuridik shaxslar ham bo‘lishi mumkinligini ta’kidlash muhimdir. Biroq ushbu segmentlar uchun qiymat takliflari sezilarli darajada farq qilishi mumkin.
Masalan, GetTaxi taksi sohasidagi eng taniqli startaplardan biridir. Biroq kompaniya daromadlarining muhim qismini korporativ mijozlardan oladi.
Qiymat taklifi va mijoz segmentlari bloklarini to‘ldirgandan so‘ng, odatda mijozlar bilan aloqalar blokini to‘ldirish yaxshi bo‘ladi. Ushbu blokni to‘ldirishda quyidagi savollarga javob berish tavsiya etiladi:

1. 
   Mijoz segmentlarining har biri bilan (biznes model nuqtai nazaridan) qanday munosabatlarni o‘rnatish muhim?
   
2. 
   Kompaniya va mijozlar o‘rtasida allaqachon qanday munosabatlar o‘rnatilgan?
   
3. 
   Mijozlar bilan aloqasi biznesning qolgan qismiga qanchalik ta’sir qiladi?
   
4. 
   Doimiy xaridorlar bilan munosabatlarni saqlab qolish qanchalik qimmatli?
   

Ushbu sohaning asosiy xususiyatlari mijozlar bilan munosabatlarning quyidagi xususiyatlaridan iborat:

1. 
   mahsulotdan foydalanishda shaxsiy yordam (yordam);
   
2. 
   o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish;
   
3. 
   avtomatlashtirilgan xizmat;
   
4. 
   mijozlar jamoalarini qurish;
   
5. 
   mijoz bilan hamkorlik (hamkorlik).
   

Mijozlarga xizmat ko‘rsatish darajasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri korxona xarajatlariga ta’sir qilishini anglash kerak. Demak, mijozlar bilan shaxsiy munosabatlar qanchalik samara berishini baholashga arziydi.
Masalan, Nokia kompaniyasining Vertu mahsuloti nafaqat sifati va yuqori narxi bilan, balki konsiyerj xizmati bilan ham tanilgan. Ya’ni mijozga har qanday masala bo‘yicha kecha-yu kunduz maslahat beradigan xizmat. Kompaniya o‘z mijozlari bilan munosabatlarini shunday shakllantiradi.