А. Т. Гофуров, Ж. Толипова, С. С

е
^
Ь
Ф
Ф
VIII синф
IX синф
IX синф
IX синф
1.
3.
.4.
Факультатив машғулотлар
Органик олам эволюцияси
Генетика ва селекция асослари
Молекуляр биологая
Биотехнология аоослари
Соатлар
68
68
68
68
Боскичлар
1-курс
1-курс
1-курс
. ,. 1-курс. .
Қуйида У1-синфлар учун мўлжалланган «Ўсимликлар ҳаёти» факультатив
мапнулотининг мазмуни бертаади.
«Усимликлар ҳаёти» факультатив машғулоти курсини ўрганиш
ўкувчиларни ўсимликларнинг ҳаётий жараёнлари, ёввойи ва маданий
вакилларининг хилма-хиллиги, инсон ҳаёти ва табиатдаги аҳамияти билан
таништириш, табиий биогеоценозлардага ўзаро алоқалар қақидаги
билимларни чукурлаштиришга имкон беради.
Ўсимликларнинг тарихий ривожланиши, ўсимлик организмининг
ҳужайравий тузилиши ва ҳаётий жараёнларнинг моддий асослари ҳақидаги
билимлар ўқувчиларнинг шший дунёқарашини шакллантириш учун асос
бўлиб хизмат қилади.
Ўсимликларнинг табиатдага ва инсон ҳаётицаги аҳамияти, инсон
фаолиятининг ўсимликларнинг алоҳида турларига ва табиий гурухларнинг
яшаш муҳитига таъсирини ўрганиш ўкувчиларни табиатга маъсулият билан
муносабатда бўлиш, уларга экологик, иқтисодий, эстетик, ахлоқий тарбия
бериш имконини яратади.
Ўсимликларни экиш, парвариш қилиш ва кўпайтиришнинг илмий асослари
ҳақидага билимларни кенгайтириш ўкувчиларнинг касб таълимига, меҳнат ва
иқтисодий тарбиясини амалга оширишга ёрдам беради.
Курс давомида ш и б борилган машғулотлар ўқувчиларнинг нафақат
биологик билим, кўникма ва малакалари, балки кузатиш ва тажриба ўтказиш,
амалий ва ўкув меҳнати кўникмаларининг ривожлантиришга замин яратади.
Курснинг мазмуни ўқитишнинг турли шакл ва методлари: маъруза,
лаборатория машғулотлари, экскурсия, кузатиш ўтказиш, тажриба қўйиш,
амалий ишлар, ўқув тажриба ер майдонида ижтимоий-фойдали меҳнатдан ўз
ўрнида самарали фойдаланишни талаб этади.
Шунингдек, ушбу курсни ўтказишда ўқувчиларнинг табиатшунослик,
география ва 5-синфда ботаникадан олинган билимлари асос бўлиб хизмат
қилиши, фанлараро ва мавзулараро боғланишларни амалга ошириш
ўқитувчининг диққат марказида бўлмоги лозим.
Умумий ўрта таълим мактабларининг 6-синф ўқувчилари учун
мўлжалланган «Ўсимликлар ҳаёти» факультатив машғулотини ўтказиш 34
соатга мўлжалланган бўлиб, шундан «Кириш» мавзусига 2 соат,
«Ўсимликларнинг тузилиши ва ҳаёт фаолияти» мавзуси ўсимлик ҳужайраси
ва тўқималарининг тузилиши ва ҳаёт фаолияти, озикданиш, ўсимликларнинг
нафас олиши, ўсимликларда моддаларнинг ҳаракатланиши, ўсимликларнинг
ўсиши, ривожланиши ва кўпайиши каби масалаларни қамраб олган бўлиб,
уларни ўрганишга 20 соат, «Ўсимликларнинг хилма-хиллиги. Уларнинг яшаш
муҳитига мослашганлига» мавзуси ўсимликлар оламининг хилма-хиллига,
табиий гуруҳларда ўсимликларнинг ҳаёти каби масалаларни
мужассамлаштириб уни ўрганишга 12 соат вақт ажратилган.
Ушбу мавзуларни машғулотларга қуйидагача тақсимлаш тавсия этш1ади.
«Ўсимликлар қаёти» факультатив машғулотининг намунавий режаси.
Машғу Мавзу Лабораторля машгулоти
лот N
1- I. Кириш (2 соат, шунцан
[ 1соат экскурсия) |
147
Машғу
лот N
1.
Мавзу
I. Кириш (2 соат, шундан
1соат экскурсия)
Лаборатория машгулоти

---

2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
1-экскурсия. Ўсимликлар
ҳаётида куз.
II. Усимликларнинг тузилиши
ва ҳаёт фаолияти (20 соат).
Ўсимликлар ҳужайраси ва
тўқималарининг тузилиши ва
ҳаёт фаолияти (4 соат)
Ўсимликларнинг ҳужайравий
тузилиши, унинг ҳайвонлар
ҳужайрасидан фарқи.
Ўсимлик ҳужайрасининг кимё-
вий таркиби. Фитоцидлар.
Цитоплазманинг ҳаракати
Ҳужайранинг ўсиши ва
бўлиниши
Ўсимликларнинг озикланиши
(5 соат)
Усимликлар озикданишининг
хусусиятлари ва унинг
аҳамияти
Ўсимликларни тупроқсю ўсти-
риш. Гидропоника.
Фотосинтез. Фотосингезнинг
табиатдаги ва халқ хўжалиги-
даги аҳамияти. Иссиқхоналарда
фотосинтез жараёни интенсив-
лигани тартибга солиш.
Минерал моддаларнинг ўсим-
ликлар ҳаётидаги ролини аник-
лаш.
2-экскурсия. Иссиқхоналарда
ўсимликларни ўстириш.
Ўсимликларнинг нафас даиши
(3 соат)
Ўсимликларнинг нафас олиши
ва унинг аҳамияти
Ҳаюнинг ифлосяанишига қар-
ши кураш чоралари.
Уруғ ва сабзавотларни саклаш-
нинг илмий асослари.
Ўсимликларда моддаларнинг
ҳаракатланиши (4 соат)
Ўсимликларда сув ва минерал
моддаларнинг ҳаракатланиши
1-лаборатория иши. Ўсимлик
ҳужайра ва тўқималариш
микроскопда кўриш.
2-лаборатория иши. Цитоплаз-
манинг ҳаракати.
3-лаборатория иши. Пиёз ил-
дизчасидан тайёрланган пре-
паратдан ҳужайранинг бўли-
ниш фазаларини кўриш.
4-лаборатория иши. Ўоимлик-
лар кулининг ишёвий тарки-
бини аниклаш.
5-лаборатория иши. Пигмент-
ларнинг спиртли сўримини
олиш ва уни ажратиш.
б-лаборатория иши. Хлоро-
филлнинг спиртли сўримини
тайёрлаш, 7-лаборатория иши.
Ўсимлик баргида крахмал
ҳосил бўлишини ўрганиш.
148
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
Юксак ўсимликларда ўтказувчи
системанинг ривожланиши.
Органик моддалар, уларнинг
ўсимлик ҳаётидаги аҳамияти.
Ўруғ, мева ва илдизмеваларда
органик моддаларнинг заҳира
ҳолда тўпланиши.
Ўсимликларнинг ўсипш, ри-
вожланиши ва кўпайиши.
(4 соат)
Ўсимликларнинг вегетатив ор-
ганларининг ўсиши. Ўсимлик-
ларнинг ўсишини аниклаш
методлари
Ўсимликларнинг ривожланиши.
Онтогенез босқичлари
1-амалий иш. Ўсимликларни
кўчириб ўтказишни ўрганиш.
2-амалий иш. Хона ўсимлик-
ларини ҳар хил усулда
кўпайтириш.
III. Ўсимликларнинг хилма-
хиллиги ва яшаш муҳитига
мослашганлиги. (12 соат)
Ўсимликлар оламининг хилма-
хиллиги. (6 соат)
Ўсимликлар классификацияси
Турларни хилма-хиллиги ва
яшаш муҳитига мослашганлиги.
Усимликлар турининг хипма-
хиллиги ва яшаш муҳитига
инсон фаолиятининг таъсири.
Маданий ўсимликларнинг хил-
ма-хиллиги.
Ҳар хил табиий зоналарда,
турли экологик шароитда
ўсадиган ўсимликлар турлари
ва маданий ўсимлик навлари.
Гулли ўсимликларнинг хилма-
хиллиги
Табиий гуруҳларда ўсимлик-
ларнинг ҳаёти. (6 соат)
Табиий гурухдарда ўсимликлар,
ҳайвонлар, замбуруғлар ва
бактериялар ҳаётининг ўзаро
боғликлиги.
Табиий гуруҳларда ўсимлик-
ларнинг хилма-хиллиги.
8-лаборатория иши. Ўсимлик-
ларнинг турли органларвда
органик моддаларни топиш.
9-лаборатория иши. Ўсимлик-
лардаги оксил, мой, углевод-
ларни аниклаш.
10-лаборатория иши. Илдиз-
лар геотропизмини кузатиш.
11-лаборатория иши. Фото-
тропик эгакликлар.
12-лаборатория иши. Ҳар хил
оилаларга мансуб ўсим-
ликларни аниқлаш.