A samatov, I. B. Rustamova

Rentabellik darajasi — foydani material va mehnat xarajatlari (mahsulotni ishlab chiqarish va sotish bilan bog'liq) qiymatlari nisbatining foizdagi darajasini ко ‘rsatadi.

Rentabellik me’yori mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan sof daromadni uning tannarxiga boiish yoii bilan foizlar hisobida aniqlanadi: R=~: ■ 100; (16.12)

Jamg'armalar bo'yicha rentabellik yoki foiz hisobidagi foyda me’yori ishlab chiqarish mablag'laridan foydalanishning samaradorligini tavsiflovchi eng muhim ko'rsatkich hisoblanadi.

R = r ¹⁰°; (i6.i3)

^rq

bunda: F — sof foyda, so'm ;

TT — to'liq tannarx, so'm;

F — asosiy ishlab chiqarish jamg'armalari qiymati, so'm. Rentabellik darajasining har bir foizi sarflangan bir so'mlik ishlab chiqarish xarajati hisobiga olingan foydani bildiradi, ya’ni agarda xo'jalikning rentabellik darajasi 73 foizni tashkil qilsa, bu har bir so'mlik moddiy va mehnat xarajati hisobiga, ularni qoplagandan so‘ng 73 so'm foyda ko'rganini bildiradi.

Ma’lumki, sof daromad va foyda — ikki xil iqtisodiy kategoriyadir. Agar sof daromad vujudga kelgan barcha qo'shimcha mahsulot qiymatini ifodalasa, foyda - tovar mahsulotini sotishdan olingan qisminigina ifodalaydi. Sof daromadning bir qismi baho va soliq siyosati va har xil toiovlar orqali davlat va mahalliy budjetlariga borib tushadi va umuinxalq ehtiyojlari uchun ishlatiladi. Foyda — sotilgan tovar mahsulotidan tushgan pul mablag'idan shu mahsulotni to'la ishlab chiqarish xarajatlarini (markazlashgan toiovlar ham shunga kiradi) chiqarib tashlash yo'li bilan aniqlanadi.