A. S. Pushkin rus poeziyasining quyoshi

161-mashq. Uyga vazifa. Gaplarni o‘qing. Tinish belgilarining ishla­tilish sabablarini tushuntirib bering.

1. — O‘, qardosh, sen faylasuf ekansan. Qo‘y, bu gaplarni.

— Bu falsafa emas, bu haqiqat! — dedi Chuvrindi haqoratlangan odamning ovozida. — Avvalgi kuni, idorangizda bizni ancha masalalarda aybladingiz. Mehmoningiz edim, chidab eshitdim. Bizni o‘zbek (!) deydilar. Mayli, qaysilarimiz noahildirmiz, boshqadirmiz, lekin o‘zbekmiz, «o‘z»imizga «bek»miz. Qullikni hazm qilolmaymiz. (T. Malik)

2. — Shayx Sa’diyning hikmatli so‘zi bor: «Har bir hurigan itni quva bersang, manzilga qachon yetasan?»

3. Ijtimoiy-milliy taraqqiyotning bosh yo‘nalishlari:

— demokratiya va qonuniylik;

— mulkchilik shakllarining rang-barangligi va bozor munosabatlari;

— yuksak ma’naviyat va madaniyat, kishilarni o‘z tarixiga, xalqning ma’naviy merosi va an’analariga hurmat ruhida tarbiyalash, jahon mada­niyati yutuqlarini egallash;

— xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, jahon hamjamiyatiga kirib borish. (Yangi O‘zbekistonning 7 zafarli yili. – T: «Sharq», 1999, 4-bet).
Tinish belgilari (test)

1. Hozirgi yozma adabiy tilda qancha tinish belgilari qo‘llanadi?

A) 9 ta B) 10 ta C) 12 ta D) 11 ta

2. Tinish belgilari to‘g‘ri ko‘rsatilgan qatorni toping.

A) undov belgisi, uch nuqta, vergul B) qavs, qo‘shtirnoq, tire C) so‘roq belgisi, nuqtali vergul, chiziqcha D) nuqta, ko‘p nuqta, chiziqcha

3. Tinish belgilari qanday maqsadlarga ko‘ra qo‘llaniladi?

A) gapning mazmuniga ko‘ra B) gapning ohangiga ko‘ra C) barchasi to‘g‘ri D) gapning grammatik qurilishiga ko‘ra

4. Ifodalanmoqchi bo‘lgan mazmun tugallangan bo‘lsa gap oxirida…

A) nuqta yoki undov qo‘yiladi B) nuqta, undov, so‘roq belgisi, ko’p nuqta qo‘yiladi C) nuqta, undov yoki so‘roq belgisi qo‘yiladi D) nuqta qo‘yiladi

5. Gaplar orasidagi mazmun munosabatlari qo‘shma gaplarda qaysi tinish belgilari bilan ifodalanadi?

1) ikki nuqta; 2) tire; 3) nuqta; 4) vergul; 5) chiziqcha; 6) nuqtali vergul

A) 1, 2, 4, 6 B) 1, 2, 3, 4, 5 C) 2, 4, 5, 6 D) 1, 2, 3, 4, 5, 6

6. Qanday birliklar qo‘shtirnoqqa olinadi?

A) kiritma gaplar B) ajratilgan bo‘laklar C) o‘zgalarning gapi D) barcha javoblar to‘g‘ri

7. Tugallanmagan yoki izohtalab tushunchalar qaysi tinish belgilari bilan ifodalanadi?

A) tire yoki uch nuqta B) uch nuqta C) ko‘p nuqta yoki qavs D) ikki nuqta yoki ko‘p nuqta

8. Qaysi qatordagi tinish belgi ergashgan qo’shma gaplar orasida qo‘llangan?

A) Yo‘lchi, qancha aqchasi bo‘lsa ham, berishga tayyor edi. B) – O‘zimiz institut ochyapmiz, bilib qo‘y… C) Poezd keldi. D) “Ertaga sinovlar boshlanadi”, – dedi o‘qituvchimiz.

9. Fikr, maqsadning og‘zaki nutqdagi ifodasi nima?

A) talaffuz B) ohang C) fonema D) so‘z

10. Tinish belgilarining o‘ziga xos ohangi qaysi qatorda noto‘g‘ri ko‘rsatilgan?

A) ko‘p nuqta va nuqta tugallangan ohang bilan talaffuz qilinadi B) qo‘shtirnoq, qavs kichik to‘xtalish bilan talaffuz qilinadi C) vergul, nuqtali vergul ajratilgan ohang bilan talaffuz qilinadi D) ikki nuqta, tire – izoh ohangi bilan talaffuz qilinadi

11. Qush mag‘rur – qanoti bo‘lgani uchun,

Tog‘ mag‘rur – savlati bo‘lgani uchun. Ushbu jumladagi tirening qo‘yilish sababini aniqlang?

A) bog‘lovchisiz qo‘shma gap bo‘lganligi uchun B) ohang talabi bilan qo‘yilgan C) sabab holi kesimdan keyin kelganligi uchun D) gap ega va ot kesimdan tashkil topganligi uchun

12. Ega mantiqiy urg‘u olgan gap berilgan qatorni toping.

A) Vatanimiz – kelgusida buyuk davlat bo‘ladi. B) Maqsadimiz – o‘qimoq. C) Bilim olish – yuksalish. D) Olma ham meva.

13. Vatanimiz – kelgusida buyuk davlat bo‘ladi. Ushbu gapdagi tirening qo‘yilish sababini aniqlang.

A) ega egalik qo‘shimchasini olganligi uchun B) gapning kesimi ot kesim bo‘lganligi uchun C) ega mantiqiy urg‘u olganligi uchun D) tire noto‘g‘ri qo‘yilgan