А. С. К а р и м о в, М. М. М и р а й д а р о в, F. Р. Ш о ё к у б о в

1 5 . 2 5 - раем.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

15.26- р а е м .
Йру тлпк окими туфай ли фотока тод ( ФК ) д а н э л е кт р он л ар учиб 
чи к а ди . ФЭК д а хосил б ул га н фототок /ф ик ки л ам чи эмиссия 
туфайли к у ч а й т и р и л а д и . ФК да н учиб чикк ан эле к т р онл ар
ф о т о ка т о д га нисбатан м у с б а т потенц иалга э г а б у л г а н ,
д и н о д  
д е б а т а л у з ч п э л е к т р о д ( Д , ) томон д а р а к а т л а н а д и в а фототок 
/ ф
ни хосил к и л а д и . Бу т ок
Д
, д а н ик кил амч и электронларни 
уриб ч ика ради. Бу э л ек тр о нл а р сони бирламчи э л е к т р о н л а р 
сонидан 
а
марта к а т т а д и р (з — дин о дн ин г и к к и л ам чи э миссия 
коэффициенти), И к ки л ам ч и эле к т ронла р / , = а/ф токни хосил 
к и ла ди .
Bv 
ток м у с б а т потенциали биринчи д инод н ик ид а н 
юкорирок б у л г а н ик кинчи д и н о д ( Д . ) г а к е л и б , у н д а яна и к ­
киламчи эмиссия т у ф а й л и / 2 = а/, = аа/ф токни досил ки ла д и .
У з нав батида, /2 токи у з и д ан юкорирок м у с б а т потенциалли 
д ино д 
( D3)
д а
У3 
= а/2 = а3/ф токни хосил ки ла д и ва д о к а з о .
С у н г г и
п-
д инод (
Д
п) да н 
1п
т о к а н о д томон у т а д и . Б ун д а
а н о д токи /а — 
1п
= ап/ф б ул ад и .
Ф Э К л а р д а фототокнинг к у ча йт ир иш коэффициенти 
KL
 = an 
га т е н г б у л а ди .
ФЭК лар ка м инерцион б улиб, юкори ч а с т о т а л а р д а ишла- 
тилиши м у м к и н . У л а р д а н а строномия , ф о т от е л ег ра фи я , т е л е -
в и д е н и е д а ё р у т л п к нури импульела рини дисобг а олиш, кичик 
ё р у г л и к окимларини у л ч а ш ва с п е к тр ал а н а л и з д а фойдаланил-
м о к д а .
Ярим у т к а з г и ч л а р д а нурланиш т а ъ с ир и д а з а р я д т а ш у в ч и л а р
жу фти (электрон ва к а в а к л а р ) нинг досил б ул иши к у з а т и л а д и
ва бу х од ис а
ичк и ф о т о э ф ф е к т
де йи ла д и . Ф о т он л ар т а ъ с и ­
рида хосил б ул га н к у ш и мч а у т к а з у в ч а н л и к
ф о т о у т к а з у в ч а н , -  
л и к
д е б а г ал а д и . Ма са ла ц, к а дми й сульфиди ё ки к а д м и й се- 
ленидида н г ейёрланган ярим у т к а з г и ч л и к а Ршилик н у р л а ки ш
т а ь с и р и д а у з каршилигини у з г а р т и р а д и . Б у н д а й к а рши ли к
фо­
т о р е з и с т о р
д е б а т а л ад и . 15.26- ра е м,
а
д а фоторезисторнинг 
ту з и ли ши ,
б
д а у ла ни ш с х е м а с и ,
в
д а эса в о ль т - а мп е р х а р а к ­
т е р и с т и к а м к у р с а т и л г а н . Д и э л е к т р и к т а г л и к (/) га ярим у т ­
ка з ги ч (2) нинг юпка ка тла ми с у р т п л г а н . Ярим у т к а з г и ч кон- 
т а к т л а р (5) ё р д а м и д а м а н б а г а у л а н а д и . Ё р у г л и к нури т у ш м а -
г а н д а фоторезисторнинг ка рши лиг и к а т т а
(R%
< 104 -'г Ю7 Ом) 
б у л иб , 
ц о р о н г и л и к к а р ш и л и г и
д е й и ла д и . З а н ж и р д а н э са кий- 
маги ж у д а кичик б у л г я н коронг илик токи у т а д и . Агар ш у
ярим у т к а з г и ч г а ё р у г л и к окими т у ш е а , фотонлар э не р ги я с и
395
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

15-27- раем.
т а ъ с и р и д а з а р я д т а ш у в ч и л а р г енерацияси ю за г а келиб, ка р-
шилик к а м а я д и ва з а н ж и р д а н у т у в ч и т ок ортади. Фоторезис-
т о р л а р вентиль х у с у с и я т и г а эг а эмас, яъни токни и к к а л а йуна - 
л и ш д а х а м у т к а з а олади. Фоторезисгорлар, асосан, а в т о м а т и к
с х е м а л а р д а ишлатилади
Ф о т о ди о д бир (
р —п
) утишли фотоэлектрик асбобдир (15.27- 
р а с м ) . У л а р оддий д и о д л ар каби 
то кн и
бир й у на ли ш да у т к а -
зади. Лекин ё р у г л и к окими ё р д а м и да у л ар ни н г теск ари токини 
* а м бошка риш м у м к и и . Б у н д а э ле кт ро н- к ав а кл и у т и ш ж о йига
ва у н г а як ин с о^ а г а ё р у г л и к окими таъсир к и ла ди . Н а т и ж а д а
з а р я д т а ш у в ч и л а р жу фчи ген е р ац и яла ни б , диоднинг т еск ари 
у т к а з у в ч а н л и г и ва т е с к ар и токи ортади. Фотодиоднинг вольт- 
ампе р х а ра к те ри с т и к а си ( 1 5 . 2 7 - раем, 
б)
у м у м и й база билан 
у л а н г а н биполяр транзисторнинг чикиш хара к т е рис т ик а с ини 
э с л ат а д и . Ё р у г л и к окими й у к л и г и д а фот одиодда н оддий бош- 
лангич т еск ари т ок /тес, яъни к оронгилик токи у ТйДи (15.2/- 
расм, 
б
— 
в).
Ёр у г л и к окими т аъс ир э тг а нд а д и о д д а г и т ок ор­
тади. Ок им канча к а тта б у л с а , ток хам шу нча к а тта б у л ад и .
Д и о д г а таъсир э ту в ч и т ес к ар и к у чл а ни ш ни н г ортиши токнинг 
к ий ма т и г а д е я р л и т аъс ир э тмайди. Бирок м а ъ л у м к у чл ан и ши - 
д а тешили ш юз бе р ад и 
( х а р а к т е р и с т и к а д а
г 
и у з и к чизик; лар).
Фототокнинг киймати, асосан, ё р у г л и к оцимига пропорционал- 
дир. Кремнийли фотодиодлапнинг с е з г н р л ш и 3 мА/лм, г ерманий 
фотодиодла рник и 20 мА/лм га е тади .
Фототранзистор икки 
р — п
утишли, уч ка тламли ярим у т ­
ка з ги ч булиб, ё р у г л и к эне рг ия с и т а ь си р ид а фототокни к у ч а й ­
тириш у ч у н х и з м ат к и ла ди . Фототранзисторнинг ту з и ли ши о д ­
дий ясси транз исторнинг т у з и л и ш и г а у х ш а й д и ( 1 5 . 2 8 - раем) .
Фо то тр ан з и ст о р ик ки хил ( у л а н м а г а н базали ва у м у м и й
э ми т т е р ли ) с х е м а бу й и ч а у ла ниши му мк ин. Ёритилган б а за д а
б у ш э ле к т р он л ар ва к а в а к л а р ^осил б у л а д и , К ав а к л ар б а з а д а
ё р да м чи т а шу в ч и вазифасини ут а б, к о л л е кт о р у т и ш и д а кол- 
л е к т о р г а тортиэ олинади ва к о л ле кт о р з а н ж и р д а фототок