A s daminov, B. S. Salimov

Tuban  qisqichbaqasimonlar 
–  Entomostraca.  Tuban  qisqichbaqasimonlar 
bilan  biz  shoxdor  muylovlilar  turkumining  vakili  dafniya  -  Darhnia  pulex, 
D.magna  va  ko‘krak  oyoqlilar  turkumining  vakili  siklop  –  Cyclops  strenus 
misolida tanishib chiqamiz.  
Dafniya 
yoki  suv  burgasining  tanasi  yon  tomonidan  yassilashgan  bo‘lib, 
uzunligi  bir  necha  millimetrga  etadi.  Tanasida  bo‘g‘imlar  yo‘qolib  ketgan. 
Metameriyani  qoldig‘ini  ko‘krak  qismida  metamer  joylashgan  oyoqlaridan  bilish 
mumkin.  
Dafniyaning  tanasi  –  bosh  ko‘krak  va  qorin  (abdomen)  qismdan  tashkil 
topgan.  Ko‘krak  va  qorin  qismlarida  1  ta  murakkab  ko‘z  va  bir  juft  antennalari 
bo‘ladi.  Antennalar  harakat  organlari  bo‘lib  xizmat  qiladi.  Undan  tashqari  bosh 
qismida  1-  dona  ko‘zi,  1  juft  yuqori  jag‘,  2  juft  pastki  jag‘  joylashgan.  Ko‘krak 
qismidagi oyoqlari juda tez harakatlanadi.  
Qorin qismida oyoqlar soni ko‘p. Ovqat hazm qilish sistemasi oldingi o‘rta 
va keyingi ichakdan iborat. O‘rta ichakning oldingi qismida bir juft jigar o‘simtasi 
hosil  qiladi.  Keyingi  ichak  anus  bilan  tugaydi.  Elka  tomonida  pufakchasimon 
yuragi  va  bola  ochirish  kamerasi  ko‘rinib  turadi.  Dafniyalar  bahor  va  yozda 
otalanmagan  tuxum  ko‘yib  ko‘payadi.  Kuzda  esa  qishlab  chiquvchi  otalangan 
tuxum  qo‘yib  urg‘ochilari  nobud  buladi.  Bahorda  ulardan  yangi  dafniya 
rivojlanadi.  
Dafniyalar baliqchilikda katta ahamiyatga ega bo‘lib, ular baliqlarning yosh 
lichinkalari uchun to‘yimli ozuqa hisoblanadi.  

---

66 
 
Sikloplar
  –  dengizlar  va  chuchuk  suvlarda  keng  tarqalgan  mayda 
qisqichbaqalardir.  Tanasi  bosh  –  ko‘krak  va  qorin  qismlaridan  tashkil  topgan. 
CHig‘anoq  (qalqoni)  bo‘lmaydi.  Gavdaning  oldingi  qismi  bo‘g‘inlarga 
bo‘linmagan  bo‘lib,  bosh  bilan  birinchi  ko‘krak  bo‘g‘inining  qo‘shilishidan  hosil 
bo‘lgan.  Ko‘krak  qismi  to‘rtta  bo‘g‘imdan  tashkil  topgan.  Qorin  qismi  silindrik 
shaklda bo‘lib, 5 ta bo‘g‘imdan tashkil topgan va unda oyoqlari bo‘lmaydi. 
     
 
 
33- rasm A.  Daryo qisqichbaqasining tashqi tuzilishi 
1-bosh  ko‘krak,  2-qorin,  3-uzun  mo‘ylov,  4-kalta  mo‘ylov,  5-jag‘lar,  6-
jag‘oyoqlar, 7-qisqichi, 8-yurish oyoqlari, 9-qorin oyoqlari, 10-dum so‘zgich. 
 
 
V.  Daryo qisqichbaєasining hazm qilish, jinsiy va nerv sistemalari  
1-og‘iz, 2-katta oshqozon, 3-kichik oshqozon, 4-ichak, 5-xalqum usti nerv tuguni, 
6-xalqumosti nerv tuguni, 7-qorin nerv zanjiri. 

---

67 
 
 
S.  Daryo qisqichbaqasining ayirish, qon aylanish va nafas olish sistemalari: 1-
ayirish bezi, 2-jabralar, 3-yurak, 4-orqa qon tomiri, 5-qorin-qon tomiri. 
NAZORAT  SAVOLLARI: 
 
1.
 
Qisqichbaqasimonlarning  tuzilishida  halqali  chuvalchanglarga  o‘xshash 
qanday belgilar mavjud? 
2.
 
Qisqichbaqasimonlarning ayirish va nerv sistemasi qanday tuzilgan? 
3.
 
Daryo qisqichbaqasining jinsiy sistemasini tuzilishini ta’riflang.  
4.
 
Qisqichbaqasimonlarning foydali va zararli tomonlarini ta’riflab bering.  
5.
 
Daryo qisqichbaqasining sezgi organlari qanday tuzilgan?  
6.
 
O‘zbekiston 
xududida 
qisqichbaqasimonlarlarning 
qanday 
turlari 
uchraydi?  
7.
 
Qisqichbaqasimonlarning  oyoqlari  sonini  va  bajaradigan  funksiyalarini 
bilan aytib bering?  
 
Uyga   vazifa:  O‘rgimchaksimonlar sinfini o‘qib kelish.