А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

Мавзу: ПСИХОГЕРОНТОЛОГИЯ – КЕКСАЛИК ПСИХОЛОГИЯСИ 
Режа: 
 
1. Психогеронтология хакида умумий тушунча. 
2. Кексайиш давридаги шахс психологияси. 
3. Кексалик давридаги шахснинг психологик хусусиятлари. 
4. Узоқ умр кўрувчиларнинг психологик хусусиятлари. 
1. Психогеронтология ҳақида умумий тушунча 
Психогеронтология психология фанининг таркибий қисми эканини илмий жиҳатдан С. Холл 
асослаган бўлсада, лекин бу йўналишнинг ўзига хос хусусиятлари тўғрисида Марк Туллий Цицерон 
(«Қатта Катон ёки кексайиш ҳақида» асарида), И. И. Мечников («Оптимизм этюдлари» китобида), 
Ўрта Осиё алломалари донолик, донишмандлик ҳақидаги дурдоналарида фалсафий фикр ва 
мулоҳазаларни билдирганлар. Америкалик психолог С. 
Холл (1846-1924) «Кексайиш» 
монографиясида амалий ва методологик аҳамиятга молик қатор ғояларни илгари сурган. Ўша асар 
кенг илм аҳли ичига тез ёйилишига қарамай, унинг издошлари бирданига кўпаймади. 
Йигирманчи асрнинг 30 йилларидан бошлаб кексалик даврига оид тиббий-биологик 
тадқиқотларнинг кўпайиши, шунингдек, инсон камолотига шахс сифатида ёндашишнинг пайдо 
бўлиши психогеронтологиянинг ривожланишига бирмунча таъсир кўрсатди. Ана шу тариқа 

---

94 
кексайишга тиббий, ижтимоий жиҳатдан ёндашиш билан бир қаторда психологик жабҳаси жиҳатдан 
ёндашиш ҳам вужудга келди ва психогеронтологиянинг тадқиқот соҳаси кенгайиб борди, шу соҳа 
бўйича инглиз тилида махсус журналлар чиқа бошлади. Илмий изланишларнинг аксарияти 
кексайиш давридаги одамлар шахсининг хусусиятлари, диққати, хотираси, тафаккури, ақл-
заковатига бағишланган бўлиб, бошқа психик ҳолатлар, жараёнлар жуда кам тадқиқ қилинган. Ҳозир 
кексайиш психологияси ҳам геронтологияга, ҳам ёш психологияси соҳасига тааллуқли деган икки 
хил илмий назария мавжуд, ваҳоланки, улар ўзаро боғлиқ бўлиб, бир-бирини доимо илмий ахборот 
ва маълумотлар билан бойитиб туради. 
Психогеронтология фанида геронтология, инволюция, гериатрия, герогигиена, гетерохронлик 
каби илмий тушунчалар мавжуд: