A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

Xarakteri 
Gipslanish
Tuproq 
eroziyasi 
Bulg’anish
Zaxarlanish
Ifloslanish
Sho’rlanish
Botqoqlanish
Gumus 
darajasining 
pasayishi 
Yerlar sifatini pasayishi 
Sabablari 
Erimaydigan tuzlarning 
yig’ilishi 
Gumusni to’lmasligi
Eroziaga qarshi 
kurash 
tadbirlarining 
yo’qligi
Sug’orish suvini 
bulg’anishi
Radioaktiv va toksik 
elementlarning tushishi 
Yer osti suvlarining 
ko’tarilishi 
Sug’orish 
meyorlarining 
buzilishi 
Yerni ishlash 
tizimining mavjud 
emasligi 
Salbiy omillar turlari
Sug’orish 
texnikasiga rioya 
qilmaslik
O’rmon 
ixotazorlarining 
yo’qligi 
Almashlab 
ekish 
tizimining 
yo’qligi
Yer osti suvlari 
sathini o’z vaqtida 
pasaytirilmaganligi. 
Sho’r yuvilmasligi. 
Sug’orish 
meyyorlariga rioya 
qilinmasligi 
Organik va mineral 
o’itlarni yetarli 
silinmasligi
Qishloq xo’jalik 
texnologiyalarining 
yetarli emasligi 
Eriydigan 
ximikatlarga ega 
bo’lgan oqava 
suvlardan 
foydalanish.Kanall
arga sanoat 
chiqindilarini 
tashlash.
Mineral 
o’g’itlarda 
eriydigan 
tuzlarning 
mavjudligi
Yer tuzishning yo’qligi
Qishloq xo’jaligida 
zaxarli 
ximikatlardan 
foydalanish.. 
Atmosferaga 
sanoat 
korxonalarining 
toksik moddalarini 
chiqarish

---

252 
Yerlarning sifat holatini yomonlashuvining sanab o‘tilgan sabablarini bartaraf 
qiluvchi asosiy meliorativ tadbirlar quyidagilardir: 
-organik va mineral o‘g‘itlar tizimini joriy etish; 
-o‘z tarkibida beda ekini bo‘lgan almashlab ekish tizimini kiritish; 
-kollektor-zovur 
tarmoqlarini 
o‘z vaqtida tozalash va massivlardan 
minerallashgan yer osti suvlarini chiqarib tashlash; 
-sho‘rlangan Yerlarni yuvish; 
-dalalar yuzasini kapital va joriy tekislash; 
-yerni chuqur haydash (maydalash); 
-sug‘orish tarmoqlari va inshoatlarini ishchi holatda tutib turish; 
-sug‘orish me’yorlarini asoslash; 
-sug‘orish texnologiyasiga rioya qilish: 
-ug‘orish suvini hisob qilish; 
-eroziyaga qarish tadbirlar o‘tkazish; 
-dala-himoya o‘rmon ixotazorlarini barpo etish; 
-qishloq xo‘jalik texnikasi bilan ta’minlash va dalalarni ishlash tizimiga rioya 
qilish; 
-zaharli kimyoviy moddalar qo‘llanilishini nazorat qilish. 
Tizimli qayta tiklanishda tadbirlarni o‘tkazish muddatlari, jumladan, boshlanish 
vaqti va ularni amalga oshirishning davomiyligi muhim omil hisoblanadi. Ko‘pgina 
jarayonlarni o‘tkazish, qoidaga binoan, vaqti bo‘yicha bir-birlariga mos kelmaydi, 
shu sababli ularni amalga oshirishdan qutiladigan eng ko‘p jamlanma samaradorlikni 
ta’minlaydigan vaqtni surilish miqdorini asoslash juda muhimdir. 
Meliorativ jarayonlar ham tuproqlar unumdorligini oshirishi sifatida, ham 
resurslarni sarflanishi sifatida qayd qilinadigan aniq samaradorlikka erishish orqali 
kuzatiladi. Ushbu maqsadda tizimli qayta tiklanish meliorativ tadbirlarni o‘z ichiga 
olishi zarur. Ularning asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari quyidagilardir: 
kollektorni tozalashda yer ishlarining hajmi, dalalar yuzasini tekislash maydonlari, 
chuqur haydash maydonlari, o‘rmon ixotazorlarining maydonlari va boshqalar. 
Ammo ular tadbirlar samaradorligini tavsiflaydi, negaki tuproqlar unumdorligining 
miqdoriy tavsiflari bilan bog‘lanmagan hamda qayta tiklanishning yakuniy 
natijalariga qaratilmagan. Har bir turdagi tadbirni o‘tkazish oldidan va 
o‘tkazilmaganidan so‘ng yerlar sifatini monitoringini o‘tkazish zarur, deb 
hisoblaymiz. 

---

253