A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika

Vijiner shifrlash tizimi  
Sezar shifrlash tizimi 
Lozungli shifr 
Uitstonning ikkalangan kvadrati 
 
83.  Kalit  sifatida  bigrammning  birinchi  harfini  chap  jadvaldan,  ikkinchi  harfini  o’ng  jadvaldan 
topib olishadi va to’g’riburchakli to’rtburchak foydalaniladi 
Uitstonning ikkalangan kvadrati  
Sezar shifrlash tizimi 
Lozungli shifr 
Vijiner shifrlash tizimi 
 

---

310 
 
84. KITOB so’zini shiflang(vertikal o’ash)- 
3  1  2 
k  i  T 
o  b   
 
IBT_KO 
KOIBT_ 
T_IBKO 
_BITO 
 
85. INSTITUT so’zini vertikal o’ash shiflang - 
2  4  1  3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
SUIITTNT 
IINTSUTT 
TTUSNTII 
NTTTIISU 
 
86. sanoq_sistemasi so’zini magik kvadrati metodida shiflang. 
16 
3 
2 
13 
 
s 
a 
n 
o 
5 
10 
11 
8 
 
q 
_ 
s 
i 
9 
6 
7 
12 
 
s 
t 
e 
m 
4 
15 
14 
1 
 
a 
s 
i 
_ 
 
_naaqteis_smoiss 
oim_iesna_tsasqs 
oim_nseia_tssqsa 
a-tsoim_sqsansei 
 
87. fizikamatematika so’zini magik kvadrati metodida shiflang. 
16 
3 
2 
13 
 
f 
i 
z 
i 
5 
10 
11 
8 
 
k 
a 
m 
a 
9 
6 
7 
12 
 
t 
e 
m 
a 
4 
15 
14 
1 
 
t 
i 
k 
a 
 
azitkematamaikif 
aaikifzitkematam 
aikifazitkematam 
maiazitkematakif 
 
88. men_talabaman so’zini magik kvadrati metodida shiflang. 
16 
3 
2 
13 
 
m 
e 
n 
_ 
5 
10 
11 
8 
 
t 
a 
l 
a 
9 
6 
7 
12 
 
b 
a 
m 
a 
4 
15 
14 
1 
 
n 
_ 
_ 
_ 
 
_nentamabala_ _ _m 
_tan_ _ enmabala_m 
_neabala_ _ _mntam 
_entaala_mab _n _m 
 

---

311 
 
89. institut so’zini mashrutlash o’ash metodida shifrlang 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
st_tinitu 
itunitst_ 
tst_ituni 
_tsitunit 
 
90. institut so’zini mashrutlash o’ash metodida shifrlang 
p  e  D 
O  g  a 
g  i  k 
 
dakigepog 
epogdakig 
kigepdaog 
gepdakiog 
 
91. institut so’zini mashrutlash o’ash metodida shifrlang 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
dakigepog 
epogdakig 
kigepdaog 
gepdakiog 
 
92. ИНСТИТУТ so’zini lozung metodida shifrlang 
А Б В Г Д Е Ж З И К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я 
З А Я В Л Е Н И Б Г Д Ж К М О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю 
БКРСБСТС 
БСТСБКРС 
РСБКБСТС 
СТСБКРСБ 
 
93. ИНФОРМАТИКА so’zini lozung metodida shifrlang 
А Б В Г Д Е Ж З И К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я 
З А Я В Л Е Н И Б Г Д Ж К М О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю 
БКУМПЖЗСБГЗ 
ЖЗСБГЗБКУМП 
УМПЖЗСББКГЗ 
МПЖЗСБКУБГЗ 
 
94. ТАЛАБА so’zini lozung metodida shifrlang 
А Б В Г Д Е Ж З И К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я 
З А Я В Л Е Н И Б Г Д Ж К М О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю 
СЗДЗАЗ 
ЗДЗСАЗ 
ДЗАСЗЗ 
ЗАЗСЗД 
 

---

312 
 
95. ТАЛАБА so’zini polibian kvadrati metodida shifrlang 
У 
К 
В 
Ъ 
М 
Ю 
Ь 
Д 
И 
Б 
Т 
Л 
Э 
Г 
Щ 
Н 
С 
Ф 
З 
Ы 
П 
Ц 
Е 
Я 
А 
_ 
Р 
Х 
Ж 
Ш 
О 
Ч 
 
ЗУЫУФУ 
ФУЗУЫУ 
УЫУФЗУ 
ЫУФЗУУ 
 
96. ИНФОРМАТИКА so’zini polibian kvadrati metodida shifrlang 
У 
К 
В 
Ъ 
М 
Ю 
Ь 
Д 
И 
Б 
Т 
Л 
Э 
Г 
Щ 
Н 
С 
Ф 
З 
Ы 
П 
Ц 
Е 
Я 
А 
_ 
Р 
Х 
Ж 
Ш 
О 
Ч 
 
СЯ_ЬВЭУЗСБУ 
ЗСБУСЯ_ЬВЭУ 
УЗСБУСЯ_ЬВЭ 
_ЬВЭУ СЯЗСБУ 
 
96. АХБОРОТ so’zini polibian kvadrati metodida shifrlang 
У 
К 
В 
Ъ 
М 
Ю 
Ь 
Д 
И 
Б 
Т 
Л 
Э 
Г 
Щ 
Н 
С 
Ф 
З 
Ы 
П 
Ц 
Е 
Я 
А 
_ 
Р 
Х 
Ж 
Ш 
О 
Ч 
 
УЪФЬВЬЗ 
ЬВЬЗУЪФ 
ВЬЗУЪФЬ 
ЪФЬВУЬЗ 
 
97. ЖДПИ so’zini Uitstonning ikkilangan kvadrati metodida shifrlang 
Ж  Щ  Н  Ю 
Р 
 
 
 
 
И 
Ч 
Г 
Я 
Т 
И 
Т 
Ь 
Ц 
Б 
, 
Ж 
Ь 
М 
О 
Я 
М 
Е 
. 
С 
З  Ю  Р 
В 
Щ 
В 
Ы  П 
Ч 
 
Ц 
: 
П 
Е 
Л 
: 
Д 
У 
О 
К 
Ъ 
А 
Н 
. 
Х 
З 
Э 
Ф 
Г 
Ш 
Э 
К 
С  Ш 
Д 
Х 
А 
, 
Л 
Ъ 
Б 
Ф  У  Ы 
 
 
ТЗЦН 
ЦНТЗ 
НЗЦТ 
ЗЦТН 
 
98. АВСД so’zini Uitstonning ikkilangan kvadrati metodida shifrlang 
Ж  Щ  Н  Ю 
Р 
 
 
 
 
И 
Ч 
Г 
Я 
Т 
И 
Т 
Ь 
Ц 
Б 
, 
Ж 
Ь 
М 
О 
Я 
М 
Е 
. 
С 
З  Ю  Р 
В 
Щ 
В 
Ы  П 
Ч 
 
Ц 
: 
П 
Е 
Л 
: 
Д 
У 
О 
К 
Ъ 
А 
Н 
. 
Х 
З 
Э 
Ф 
Г 
Ш 
Э 
К 
С  Ш 
Д 
Х 
А 
, 
Л 
Ъ 
Б 
Ф  У  Ы 
 
 
ЫМЩШ 
ЩШЫМ 
ШЫМЩ 
МЩЫШ 
 

---

313 
 
99. С=(7*5) mod 6, C- nechiga teng bo’ladi. 
5 
4 
3 
2 
 
100. С=(9*5) mod 4, C- nechiga teng bo’ladi. 
2 
3 
1 
0 
 
 
 

---

314 
 
2.3.5. KEYS 
Keys-stadi  (inglizcha  sasye  –  vaziyat,  holat,  stady  –  o’rganish).  Keys-stadida 
bayon  qilingan  va  ta’lim  oluvchilarni  muammoni  ifodalash  hamda  uning  maqsadga 
muvofiq  tarzdagi  yechimi  variantlarini  izlashga  yo’naltiradigan  aniq  real  yoki  sun’iy 
ravishda  yaratilgan  vaziyatning  muammoli-vaziyatli  tahlil  etilishiga  asoslanadigan 
o’qitish usulidir.  
Keys-stadi  –  o’qitish,  axborotlar,  kommunikasiya  va  boshqaruvning  qo’yilgan 
ta’lim  maqsadini  amalga  oshirish  va  keys-stadida  bayon  qilingan  amaliy  muammoli 
vaziyatni hal qilish jarayonida prognoz qilinadigan o’quv natijalariga kafolatli yetishishni 
vositali  tarzda  ta’minlaydigan  bir  tartibga  keltirilgan  optimal  usullari  va  vositalari 
majmuidan iborat bo’lgan o’qitish texnologiyasidir. 
Keys (Vaziyat) № 1 
Muammo (asosiy va kichik 
muammolar) 
Yechim 
Natija 
Ikkita  (A)  va  (B)  foydalanuvchilarning 
aloqa 
munosabatlarida 
quyidagi 
muammolar paydo bo’ldi: 
1. Foydalanuvchi (A) foydalanuvchi (B) 
ga haqiqatan ham ma’lumot jo’natdi, (A) 
uzatgan ma’lumotini rad etdi. 
2.  Foydalanuvchi (B) qabul qilib olingan 
ma’lumotni 
o’zgartirib, 
shu 
o’zgartirilgan ma’lumotni foydalanuvchi 
(A) yubordi, deb da’vo qildi. 
3. Foydalanuvchi (B)ning o’zi ma’lumot 
tayyorlab, 
bu 
soxta 
ma’lumotni 
foydalanuvchi  (A)  yubordi  deb  da’vo 
qildi. 
Ushbu  muammolar  paydo  bo’lganda  siz 
nima qilgan bo’lar edingiz? 
Ushbu muammolar paydo 
bo’lganda 
vaziyatdan 
chiqish  yo’li  yoki  aloqa 
tizimi 
qoidalarining 
buzilishini  oldini  olish 
maqsadida 
elektron 
raqamli 
imzo 
va 
uzatiladigan 
ma’lumotning 
biror 
qismini  to’la  o’z  ichiga 
oluvchi 
raqamli 
shifrmatndan 
iborat 
bo’lgan 
ma’lumotdan 
foydalanish 
tavsiya 
etiladi. 
Ko’rsatil-
gan yechim 
bajarilsa, 
aloqa 
munosabatla
rida 
muammolar 
paydo 
bo’lmaydi. 
 
 
Keys (Vaziyat) № 2. 
Muammo (asosiy va kichik 
muammolar) 
Yechim 
Natija 
Foydalanuvchi (V) foydalanuvchi 
(A)  tomonidan  foydalanuvchi 
Ana  shunday  noqonuniy 
usullardan  muhofazalanish 
Ko’rsatilgan 
yechimlar 

---

315 
 
(B)ga 
jo’natilgan  ma’lumotni 
takroran  (B)ga  jo’natadi.  Bunday 
noqonuniy  xatti–harakat  aloqa 
usulidan  banklar  tarmoqlarida 
elektron  hisob–kitob  tizimidan 
foydalanishda  noqonuniylik  bilan 
o’zgalar 
pullarini 
talon-taroj 
qilishda foydalaniladi.  
Siz  ushbu  muammodan 
muhofazalanish 
uchun 
nima 
qilasiz? 
uchun  quyidagi  chora  - 
tadbirlari ko’riladi: 
-imitasiyalashga 
bardoshlilik  
-imitabardoshlilik; 
-kriptotizimga  kirayotgan 
ma’lumotlarni  muhofaza 
maqsadlaridan kelib chiqib 
tartiblash. 
 
bajarilsa, 
mummoning 
oldi olinadi. 
 
Keys (Vaziyat) № 3. 
Muammo (asosiy va kichik 
muammolar) 
Yechim 
Natija 
Azizbek 
Rossiyada 
futbol 
bo’yicha  jahon  chempionatini  
tomosha  qilgani  ketdi.  Azizbek 
Rossiyadaligida 
mahalladan 
telefon qilishdi va ariza yozishini 
aytishdi. 
Sizda 
shunaqa 
muammolar bo’lsa nima qilasiz? 
ERI  kalitining  sertifikatini 
oldindan olaman. Bu esa ERI 
yordamida 
elektron 
hujjatlarni  imzolash,  ya’ni 
masofadan 
turib 
davlat 
xizmatlari  (my.gov.uz)  dan 
foydalanaman.
 
Ko’rsatilgan 
yechimlar 
bajarilsa, 
mummoning 
oldi olinadi. 
 
 
 

---

316 
 
 
 
2.3.6. ORALIQ VA YAKUNIY TOPSHIRISH UCHUN SAVOLNOMALAR 
 
1.  Axborotlar himoyasi faninig maqsadi nimalardan iborat? 
2.  Fanning asosiy tushunchalari haqida ma’lumot bering. 
3.  Axborotlarga nisbatan xavf-xatarlar tasnifi. 
4.  Axborotlarning hayotiy davri deganda nimani tushunasiz? 
5.  Tarmoq xavfsizligini nazorat qilish vositalari deganda nimani tushunamiz? 
6.  Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarida himoyalash zaruriyati nima? 
7.  Axborotni himoyalash tizimi haqida fikr bildiring. 
8.  Tashkilotlardagi axborotlarni himoyalash qanday amalga oshiriladi? 
9.  Himoyalash tizimining  komplеksliligi haqida gapiring. 
10. Axborotlarni tashkiliy  himoyalash elеmеntlari nimalardan tashkil topgan? 
11. Axborot tizimlarida ma’lumotlarga nasbatan xavf-xatarlar qanday amalga oshiriladi? 
12. Virus nima? 
13. Virusning turlarini sanab bering 
14. Kompyutеr viruslaridan axborotlarga ruxsatsiz kirish va ulardan foydalanishni tashkil etish 
15. Antivirus dasturlarini qanday turlarini bilasiz? 
16. Viruslarga qarshi qanday chora-tadbirlar amalgam oshirish mumkin? 
17. Kodlashtirish nima? 
18. Kriptografiya nima? 
19. Zamonaviy kompyutеr stеnografiyasi haqida ma’lumot bering. 
20. Kompyutеr stеnografiyasi istiqbollari haqida gapiring. 
21. Konfidеntsial axborotlarni ruxsatsiz kirishdan himoyalash. 
22. Kriptografiya haqida ma’lumot bering. 
23. Simmеtriyali kriptotizim nimalardan iborat bo`ladi? 
24. O‘rinlarni almashtirish usullari haqida ma’lumot bering. 
25. Almashtirish usullarini tushuntiring. 
26. Sezar usuli haqida ma’lumot bering. 
27. Informatika so‘zini  Sezar usulida k=3 bo`lganda shifrlang. 
28. Sehrli kvadrat usulini bayon etib bering. 
29. Axbopom tizimlarning ta’sirchan qismlar 
30. Elеktron pochtaga ruxsatsiz kirish 
31. Ma’lumotlarga ruxsatsiz kirishning dasturiy vositalari 
32. Ma’lumotlar  texnik vositalari. 
33. Kompyutеr tormoklarining zaif qismlari haqida ma’lumot bering.  
34. Tarmoq himoyasini tashkil  qilish asoslari ma’lumot bering. 
35. Kompyutеr tеlеfoniyasidagi himoyalash usullarini gapiring. 
36. Kompyutеr tarmoqlarida himoyani ta’minlash usullari. 
37. EHM himoyasini ta’minlashning tеxnik vositalari. 
38. Kompyutеr tarmoqlarida ma’lumotlarni himoyalashning asosiy yo‘nalishlari. 
39. Internet mapmogida mavjud aloqaning himoyasini (xavfsizligini) ta’minlash asoslari. 
40. Intеrnetda pyxcatciz kirish usullarining tasnifi. 
41. Ruxsat etilgan manzillarning ruxsat etilmagan vaqtda ulanishi. 
42. Tarmoqlararo ekran va uning vazifalari. 
43. Tarmoqlararo ekranning asosiy komponеntlari. 
44. Elеktron pochtadan foydalanishni tushuntiring.  
45. E-mail asoslari. 
46. Е-maildagi mavjud muammolar. 
47. Elеktron pochtada mavjud xavflar nimalarda iborat? 
48. Elеktron pochtani himoyalash. 
49. Elеktron to‘lovlar tizimi haqida ma’lumot bering. 
50. Idеntifikatsiyalovchn shaxsiy nomеrni himoyalash. 

---

317 
 
51. POS tizimi xavfsizligini ta’minlash. 
52. Bankomatlar xavfsizligini ta’minlash. 
53. Internetda mavjud elеktron tulovlar xavfsizligini ta’minlash. 
54. Axborotlarni himoyalashning asosiy vositalari. 
55. Jamiyatni axborotlashtirish deganda nima tushuniladi? 
56. Axborot va axborot tizimi nima? 
57. Axborotni qayta ishlaydigan texnik vositalarga nimalar kiradi, ularda  ish yuritish qanday? 
58. Kompyuter tarmoqlari, turlari va ularda axborot almashuv jarayonini   tushuntirib bering  
59. Tarmoqlar topologiyasi deganda nimani tushundingiz? 
60. Mahalliy va global tarmoq tizimlarining o`ziga xosligi, farqi va     umumiyligi nimada? 
61. Gipermatn, giperuzatish va Web-sahifa haqida fikr bildiring  
62. OLE  va multimedia texnologiyasi to`g`risida gapiring  
63. Server-mijoz texnologiyasi nima? 
64. Mahalliy va global tarmoqlarda axborot almashuv jarayoni qanday amalga oshiriladi? 
65. Vertual korporaciya tarmoqlari nima? 
66. Axborot xavfsizligi haqida fikr bildiring  
67. Axborot xavfsizligi asosiy tushunchalari to`g`risida o`z fikrlaringizni bayon qiling 
68. Axborot xavfsizligini ta`minlovchi vositalar nima? 
69. Ochiq va maxfiy kalit deganda nimani tushunasiz? 
70. Axborot uzatishda shifrlash va shifrni ochish nima? 
71. Shifrlashning qanday usullarini bilasiz, sanab ko`rsating va ularning  o`ziga xos tomonlarini 
aytib bering  
72. An`anaviy va zamonaviy shifrlash usullarini qiyoslang  
73. Matnlarni oddiy shifrlash usullari haqida gapiring  
74. Murakkab almashtirish usulida shifrlash nima? 
75. Axborot xavfsizligini ta`minlashning texnik vositalarini ifodalang  
76. Axborotlarni himoya qiluvchi dasturiy vositalarni aytib bering  
77. DES algoritmi haqida fikr bildiring  
78. RSA algoritmi haqida nimani bilasiz? 
79. Kriptografiya, kriptotaxlil deganda nimani tushunasiz? 
80. Jamiyatni axborotlashtirish deganda nima tushuniladi? 
81. Axborot va axborot tizimi nima? 
82. Axborotni qayta ishlaydigan texnik vositalarga nimalar kiradi, ularda  ish yuritish qanday? 
83. Kompyuter tarmoqlari, turlari va ularda axborot almashuv jarayonini   tushuntirib bering  
84. Tarmoqlar topologiyasi deganda nimani tushundingiz? 
85. Mahalliy va global tarmoq tizimlarining o`ziga xosligi, farqi va     umumiyligi nimada? 
86. Gipermatn, giperuzatish va Web-sahifa haqida fikr bildiring  
87. OLE  va multimedia texnologiyasi to`g`risida gapiring  
88. Server-mijoz texnologiyasi nima? 
89. Mahalliy va global tarmoqlarda axborot almashuv jarayoni qanday amalga oshiriladi? 
90. Vertual korporaciya tarmoqlari nima? 
91. Axborot xavfsizligi haqida fikr bildiring  
92. Axborot xavfsizligi asosiy tushunchalari to`g`risida o`z fikrlaringizni bayon qiling  
93. Axborot xavfsizligini ta`minlovchi vositalar nima? 
94. Ochiq va maxfiy kalit deganda nimani tushunasiz? 
95. Axborot uzatishda shifrlash va shifrni ochish nima? 
96. Shifrlashning qanday usullarini bilasiz, sanab ko`rsating va ularning  o`ziga xos tomonlarini 
aytib bering  
97. An`anaviy va zamonaviy shifrlash usullarini qiyoslang  
98. Matnlarni oddiy shifrlash usullari haqida gapiring  
99. Murakkab almashtirish usulida shifrlash nima? 
100.  Axborot xavfsizligini ta`minlashning texnik vositalarini ifodalang  
101.  Axborotlarni himoya qiluvchi dasturiy vositalarni aytib bering  
102.  DES algoritmi haqida fikr bildiring 

---

318 
 
103.   RSA algoritmi haqida nimani bilasiz? 
104.  Kriptografiya, kriptotaxlil deganda nimani tushunasiz?
 

---

319