A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti texnologiya ta

               Umumiy ma’lumot: Mendeleev kimyoviy elementlar davriy sistemasidagi 

118 ta elementning 87 tasi metallardir.  

Barcha metallar 2 turga bo’linadi: 

1. Qora metallar; 

2. Rangli metallar. 

Qora  metallarga  temir  va  uning  qotishmalari  (po’lat  va  cho’yan)    kiradi. 

Qolgan barcha metallar rangli metallar hisoblanadi. 

Ikki  yoki  undan  ortiq  elementlarni  suyuqlantirib  qo’shish    natijasida  hosil 

qilingan  birikmalar  qotishmalar  deyiladi.  Qotishmalar  metallar  bilan  metallarning, 

metallar bilan metalmas (metalloid) larning hamda metallmaslarning o’zaro  birikishi 

natijasida hosil bo’lishi mumkin. 

 Metallar o’z navbatida 8 guruhga bo’linadi: 

1)  yengil;  2)  og’ir;  3)  qimmatbaho;  4)  nodir;  5)  qiyin  eriydigan;  6)  oson 

eriydigan; 7) tarqoq; 8) radioaktiv.  

Metall  va  qotishmalarning  qanday  maqsadda  ishlstilishiga  qarab,  ularga 

nisbatan  turlicha  talablar  qo’yiladi.  Masalan,  elektr  simlari  tayyorlanadigan  metallar 

elektr  tokini  yaxshi  o’tkazadigan  bo’lishi,  kesuvchi  asboblar  tayyorlanadigan 

qotishmalar  qattiq,  puxta  va  eyilishga  chidamli  bo’lishi,  elektr  bilan  qizdirish 

asboblarining  elementlari tokka  katta  qarshilik ko’rsatadigan,  shu bilan  birga,  yuqori 

haroratda  oksidlanmaydigan  bo’lishi  lozim.  Ba’zi  detallar,  masalan,  prujina  va 

resssorlar  tayyorlanadigan  metallarda  elastiklik  xossalari  bo’lishi  talab  etilsa, 

ba’zilarida  esa  plastiklik  talab  etiladi.  Shuning  uchun  ham  metall  va  qotishmalardan 

buyum  va  detallar  tayyorlash  uchun  ularning  fizikaviy,  ximyaviy,  mexanikaviy, 

texnologik va ekspulatatsion xossalarini bilish juda muhim hisoblanadi.