A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Sardoba. Sardoba (fors-tojik tilida - sovuq suv) - suv tanqis erlarda uni saqash uchun maxsus qurilgan gumbazli hovuz. Sardobaning devori silindr shaklida, diametri 12-17 m, chuqurligi 10-15 m, hovuz yuzasi, er sathi pishiq, g’isht va ganchdan ishlangan, tepasi tuynukli, atroflariga hovuzga suv tushadigan teshik-lar qilingan. Sardobaga kirish uchun eshik xam o’rnatilgan, uning oldi suvni toza saqlash maqsadida devor bilan o’ralgan. Sardoba yoniga mollarni sug’oradigan oxurqilinib, unga suvdondan maxsus tarnov orqali suv oqizilgan. Ba'zi sardobalarda ularni nazorat va tozalab turuvchilar uchun xonalar ham Bo’lgan. Tarixiy ma'lumotlarga qaraganda, Movarounnahrda 44 ta sardoba bo’lgan. Ulardan 29 tasi Qarshi cho’lida, 3 tasi Mirzacho’lda, 3 tasi Toshkent bilan Farg’ona o’rtasidagi qadimgi savdo yo’lida, 1 tasi Qorovulbozorda va yana biri Malik cho’lida bo’lgan. Sardobalar keyingi yillarda qishloq, va shaharlarni ichimlik suvi bilan ta'minlash uchun xam qurilgan. Sardobadan O’rta Osiyoning ba'zi dasht-cho’llarida hozir ham qisman foydalaniladi. Sardobalar geografik joylashuvi, joyning tabiati, relefiga ko’ra qor-Yomg’ir suvlaridan va quduqlar yordamida er osti suvlari yoki buloq, boshlarida arpo etilgan. Qor-yomg’ir suvlaridan to’latiladigan sardobalarni qurishda joyni to’g’ri tanlash, baland-pastliklarni xisobga olish katta ahamiyatga ega bo’lgan. Chunki bunday sardobalar bahorda atrofdagi nishablardan oqib tushadigan qor va yomg’ir suvlari xisobiga to’ldirilgan.Sardobalar ichida Raboti Malik sardobasi Samarqandu Buxoro oralig’ida Buyuk Ipak yo’lining ma'lumQismida yagona obixayot manbai sifatida asrlar osha xizmat qilib kelgan.1841 - 1842 yillarda bu joylarda bo’lgan A. Lemann ushbu sardoba to’g’risida: «Raboti Malikni suv bilan ta'minlab turgan sardoba - ajoyib baland gumbazli bo’lib, uning ustki qismidan suvga yorug’lik tushib turadi, binoning yarmi erga ko’milgan, bu joy sayohatchilar uchun jon sqlash manzilgohidir»,' - deb yozadi. Sardobalar geografik joylashuvi, joyning tabiati, relefiga ko'ra qor-yomg'ir suvlaridan va quduqlar yordamida yer osti suvlari yoki buloq boshlarida barpo etilgan. Sardobalar ichida Raboti Malik sardobasi Samarqandu Buxoro oralig'ida Buyuk ipak yo'lining ma'lum qismida yagona obihayot manbai sifatida asrlar osha xizmat qilib kelgan. Raboti Malik sardobasining qachon va kim tomonidan qurilganligi to'g'risida turlicha ma'lumotlar ma'lum. Shulardan M.E.Massoning "Sardobalarni o'rganish muammosi" kitobida quyidagilar keltirilgan.Unda sardoba Raboti Malik karvonsaroyi bilan bir vaqtda Shamsulmulk tomonidan qurilganligiga ishora qilinadi.Sardoba Markaziy Osiyodagi sardobalar singari pishiq g'ishtdan qurilgan. Sardobaning tashqi aylanasi 12,8 m, devorining qalinligi1,5 m, balandligi 20 m, gumbazining balandligi 8 m bo'lib, yer yuzasiga chiqgan qismi qisqarib boradi. Sardobaga kirish uchun eshik va zinalar o'rnatilgan. Sardobaning uchdan ikki qismi yer ostida bo'lib, uchdan bir qismi yer yuzasidadir. Sardobaning suv to’pnadigan hovuzi tubida suvning saqlanishig sizot suvlaridan toza turishi uchun qorbilan ishlangan gishtlar terilgan. G’shtlar ustidan saksovuldan tayyorlangan pista ko’mir,atlami tushalib, uning ustidan 3 qavt tuya junidai bosilgan kigiz, sung esa oshlangan 3 qavatmol terisi yopilib, ustidan risht terilib qirbilan suvab chiqilgan. Bu hol bir necha marta takrorlangan. Demak, pista ko’mir bilan ishlangan pishh risht va mol erisi usti kdeli krrishma bilan suvalgan. Bu esa suvning ortikcha erga shimilib ketishidan saqlagan.Sardobaning uchdan ikki qismi er ostida bolib, uchdan bir qismi er yuzasidadir. Ayniqsa, sardoba va Raboti Malik o’tasidan katta avtomobil magistralining otkazilishi bu nodir kurilish inshootining saqdanishiga ancha zarar etkazib turibdi. Sardoba va Raboti Malikda bugungi kunda ta'mirlash ishlariga rahbarlik viloyat hokimligi tomonidan amalga oshirilmoqda.