A qоdiriy nоmidagi jizzaх davlat pеdagоgika instituti

 
 
 
 
 

---

17 
1.3 Nafas olish mexanizmi harakatlari
Nafas harakatlari nafas olish va nafas chiqarishdan iborat. Nafas olish harakati 
qovurg'alarning ko'tarilishi va diafragmaning pastga tushishi orqali ta'minlanadi. 
Qovurg'aiarning ko'tarilishi bo'yin va tashqi qovurg'alararo muskullaming 
qisqarishi natijasida yuzaga keladi. Diafragmaning pastga tushishi esa uning 
muskullari qisqa¬rishi natijasida sodir bo'ladi. Bu harakatlar natijasida ko'krak 
qafasining hajmi kattalashadi, o'pka kengayadi va tashqi muhitdan o'pkaga havo 
so'rib olinadi. Qovurg'alararo muskullarning faol ishtirok etishi bilan nafas olish 
ko'krak bilan nafas oUsh deb ataladi. Diafragmaning ko'proq harakatianishi orqali 
nafas olish qorin bilan nafas oUsh deb ataladi. Erkaklarda asosan qorin bilan nafas 
olish, ayollarda esa asosan ko'krak bilan nafas olish harakatiari rivojlangan. Nafas 
olish hara¬katiarining ko'krak yoki qorin orqali bajarilishi odamning holatiga, 
bajarayotgan ishiga ham bog'liq. Masalan, odam og'ir yuk ko'targan vaqtda ko'krak 
qafasi va umurtqa pog'onasi yuk uchun tayanch vazifasini o'taganligi sababli 
ko'krak qafasining harakati qiyinlashadi. Shuning uchun nafas olish harakatida 
asosan diafragma ishtirok etadi. Homilador ayollarda esa diafragmaning pastga 
tushish harakati qiyinlashadi. Shu sababli nafas olish harakatiari qovurg'alararo 
muskullarning qisqarishi orqali ta'min¬lanadi. Nafas chiqarish harakati ichki 
qovurg'alararo va qorin muskullarining qisqarishi orqali ta'minlanadi. Ichki 
qovurg'alararo muskullar qisqarganda qovurg'alar pastga tushadi, qorin muskullari 
qisqarganda diafragma yuqoriga ko'tariladi. Natijada ko'krak qafasining hajmi 
kichrayib, o'pkalarning torayishiga va ulardagi havoning tashqi muhitga siqib 
chiqarilishiga sabab bo'ladi.Nafas olish va nafas chiqarish harakatlarida, ya'ni nafas 
olganda o'pkalar hajmining kengayib-torayishida ko'krak qafasi va plevra 
bo'shlig'idagi bosimning manfiy bo'lishi (atmosfera bosimiga nisbatan 6 mm simob 
ustuni chamasida past bo'lishi) muhim rol o'ynaydi. Bu manfiy bosim nafas olish 
harakati vaqtida tashqi muhitdan o'pkaga havo so'rilishini ta'minlaydi. Bundan 
tashqari, ko'krak qafasidagi manfiy bosim vena tomirlaridagi qonning ko'krak 
qafasidagi pastki va yuqorigi kovak venalariga so'rib olinishiga va yurakning o'ng 

---

18 
bo'lmasiga quyilishiga qulaylik yaratadi.Nafas olish va nafas chiqarish 
harakatlarida, ya'ni nafas olganda o'pkalar hajmining kengayib-torayishida ko'krak 
qafasi va plevra bo'shlig'idagi bosimning manfiy bo'lishi (atmosfera bosimiga 
nisbatan 6 mm simob ustuni chamasida past bo'lishi) muhim rol o'ynaydi. Bu 
manfiy bosim nafas olish harakati vaqtida tashqi muhitdan o'pkaga havo so'rilishini 
ta'minlaydi. Bundan tashqari, ko'krak qafasidagi manfiy bosim vena tomirlaridagi 
qonning ko'krak qafasidagi pastki va yuqorigi kovak venalariga so'rib olinishiga va 
yurakning o'ng bo'lmasiga quyilishiga qulaylik yaratadi.