A. Q. Q a y im o V aholi yashash joylarini

JOYLARNI AGROTEXNIKA ISHLARI UCHUN
 
TAYYORLASH
Ko ‘kalamzorlashtirish  hududini  agrotexnik  tayyorlash  tadbir-
 
lari.
  Ko‘kalamzorlashtirish  obyektlari  hududini  agrotexnik jihatdan 
tayyorlash  mavjud  qimmatli  ekinzorlar  (daraxtlar,  butalar,  o ‘tsimon 
o ‘simliklar)  ni  saqlab  qolish;  ularni  parvarishlash,  tuproqni  tayyor- 
lashga  oid  tadbirlarni  ishlab  chiqish  va  amalga  oshirishdan  iborat. 
Ushbu  tadbirlar  tayyorgarlik  ishlarining  umumiy  majmuasiga  kiradi 
hamda  muhandislik  ishlari  bilan  mutanosib  ravishda  bajarilishi 
lozim.
Hududda  ekinzorlar  mavjud  bo‘lib  loyihaga  asosan  ular 
saqlanib  qolinadigan  b o is a ,  avvalo,  ularni  parvarishlashga  oid 
ishlar  bajarilmog‘i  lozim.  Ko‘kalamzorlashtiriladigan  hududdagi 
ekinzorlarni  taxlil  qilib  chiqish  ishlari  odatda,  loyixa  bo‘yicha 
bajariladigan  boshqa  kuzatuv  ishlari  (er  tuzish,  tuproqni  tekshirish 
va hokazo)  bilan  bir vaqtda o ‘tkaziladi.
M avjud  ekinzorlar  va  o ‘tzorlarni  saqlab  qolish  tadbirlari.
 
Ko‘kalamzorlashtirish  hududida  avvalo  daraxt  va  butalar  ekilgan 
maydonlar  o ‘rganib  chiqiladi,  kesib  tashlash  mumkin  bo‘lgan 
daraxtlar belgilab  chiqiladi  (zararkunanda  va  kasalliklar  bilan  zarar- 
langanlari,  shox-shabbalari  singan,  qurib  qolayotganlari,  manza- 
raliligini  qisman  yoki  butunlay  yo‘qotganlari).  Ularning  tomirlari 
qazib olinadi,  daraxtlari  kesiladi  va yoqib tashlanadi.
Vertikal  loyihalash  ishlari  olib  boriladigan,  er  osti  inshootlari, 
o ‘tqaziladigan,  yo‘lak-alleya  tarmoqlari  o ‘tadigan joylardagi  daraxt 
va  butalar  ekiladigan  maydonchaiar  hamda  alohida  daraxtlar 
joylashgan  erlar  belgilab  chiqiladi.  Shundan  so‘ng  bevosita  daraxt

---

va butalarni  himoyalash  va saqlab qolish  ishlarini  amalga oshirishga 
kirishiladi.
0 ‘sib  turgan  daraxtlar  yonida  (1,5-2  m  yaqinida)  er  osti 
kommunikasiya  ishlari  yoki  yo‘laklar  barpo  etiladigan  boMsa, 
o ‘simliklarning  er  osti  qismini  himoyalash  zarurati  tug‘iladi.  Er 
qazish  ishlarida  o ‘simliklar  ildizi  tizimi  zararlanadigan  bo‘isa,  unda 
ularning  hayoti  izdan  chiqadi.  Bunday  zararni  kamaytirish  uchun, 
daraxtning  ildizi  shikastlangan  tomonidagi  shox-shabbasi  maxsus 
ish  qurollari  yordamida  kesib  tashlanadi.  Shoxlar  va  novdalarning 
kesilgan joyiga yog‘li bo ‘yoq  suriladi.
0 ‘simliklaming er ustki  qismi  har xil  sabablarga ko‘ra mexanik 
tarzda  shikastlanishi  mumkin.  Sog‘lom  daraxtning  shox-shabbasi, 
masalan,  yonida  ag ‘darilgan  daraxt  bilan  yoki  yoritgich  yog‘ochlari 
o‘rnatilgan  paytda  zararlanishi  mumkin.  Shuningdek,  daraxtlar 
yonida  yaqin  harakatlanayotgan  transport  vositasi  bilan  ham  ularga 
shikast  etkazish  ehtimoli  mavjud.  Bulami  oldini  olish  maqsadida 
qimmatli  ekinzorlar  va  daraxtlar  atrofida  to ‘siqlar  quriladi.  Agarda, 
ko‘rilgan  ehtiyot  choralariga  qaramasdan,  ularga  shikast  etkazilgan 
bo‘lsa,  singan  shoxlari  kesib tashlanadi  va  kesilgan joylariga bo‘yoq 
surib  qo‘yiladi.  Ushbu  tadbir  o ‘simliklaming  zararlanishidan  va 
kasalliklardan himoya qiladi.
B a’zi  bir  qari  manzarali  daraxtlar  uchun  maxsus  taxta 
tirgovuchlar  qo‘yiladi.  Yirik,  yuqori  manzarali  daraxtlarda  (ekinlar, 
chinor  va  boshqalar)  ko‘p  hollarda  tanasi  kovak  yoki  qurigan 
shoxlari  boMadi.  Ushbu  daraxtlarga  alohida  e ’tibor  qaratiladi: 
qurigan  shoxlari  kesib  tashlanadi,  kesilgan  joylarini  himoyalab, 
kovaklarini  sementlab q o ‘yiladi.
Ba’zi  hollarda,  vertikal  loyhalashni  amalga  oshirishda,  alohida 
daraxt  yoki  daraxt  guruhlari  maydon  yoki  hududning  loyiha 
yuzasiga  nisbatan  past  yoki  yuqorida  joylashib  qolishi  mumkin. 
Bunda  daraxtlar  noqulay  sharoitlarga  tushib  qolishi,  agar  tegishli 
choralar  ko‘rilmasa,  nobud  boMishi  mumkin.  Daraxtlar  chuqurlikda 
joylashib  qolsa,  ularning  ildiz  tizimi  tuproqning  ortiqcha  namligi 
tufayli  aziyat  chekadi,  kislorod  tanqisligidan  tuproqdagi  foydali 
mikrofloralar  faoliyati  to ‘xtaydi.  Bunday  salbiy  holatlami  oldini 
olish  uchun  alohida  daraxtlar  (yoki  bir  guruh  daraxtlar)  atrofida
quruq  quduq  deb  nom  olgan  inshootlar  barpo  etiladi.  Quduqlar 
ochiq yoki yopiq  boMishi mumkin.
Quruq  quduqni  barpo  etishdan  oldin,  uning  xajmi,  eni  va 
uzunligi  belgilanadi.  Quduqning  chuqurligi  daraxtning  katta- 
kichikligiga  bogMiq:  yirik  daraxtlar  uchun  —  80  sm  gacha;  uncha 
katta  boMmaganlari  uchun  30-50  sm  dan  oshmaydi.  Vertikal 
loyihalash  rejasiga  shu  ko‘rsatkichlarni  kiritish  lozim.  Quruq  quduq 
eni,  konstruksiya  tipiga  bogMiq.  Daraxt  tanasidan  to  quduq 
devorigacha  0,5-0,6  m  boMadi.  Agar  daraxt  yoMakda  joylashgan 
boMsa,  bu  holda  yopiq  quduq  barpo  etilib,  ustidan  panjara  bilan 
berkitiladi.  Panjara  boMmagan  taqdirda,  chuqurning  ichki  qismi 
yirik  shag‘al.  tosh  yoki  maydalangan  tosh  bilan  loyihadagi  tuproq 
sathigacha  toMdiriladi.  Ochiq va yopiq  quduqlarning devorlari  tabiiy 
toshlar yoki  gMshtlar bilan o ‘raladi.
Tabiiy  tuproq  sathi  loyihaga  asosan  pasaytiriladigan  boMsa, 
tuproqning  yuza  qismi  olib  tashlanadigan  taqdirda  daraxtlar 
faoliyatiga  xavf  tugMshi  mumkin.  Tuproqning  10-15  sm  yuza 
qatlami  olib  tashlansa,  ko‘pchilik  daraxtlar  yangi  sharoitga  tez 
moslashadi.  Bundan  chuqurroq  qatlam  kesiladigan  boMsa,  daraxt- 
laming  ildiz  tizimi  ochilib,  ularga  shikast  etkazilish  ehtimoli 
vujudga  keladi. 
Daraxt  atrofidagi 
tuproq 
sathining 
keskin 
pasaytirishi  kerak boMsa  bu  holda  daraxt atrofida maxsus  qurilmalar 
barpo etiladi.
Daraxt  ekish  uchun  loyihalashtirilgan  joy  qiyalikda  boMsa, 
unda  uning  atrofidagi  aylana  bo‘ylab  (aylana  radiusi  taxminan 
daraxt shox-shabbasi  radiusiga teng  holda) toshdan tirgovuch  devori 
yasalib, chim tuproq bilan  mahkamlanadi.