11-§. Маиший-хужалик шишаси ишлаб чикариш
технологияси
Маиший-хужалик шишасининг ахамияти. М аиший-хужа
лик ш иш асидан турли хил уй-рузгор, безак бую млари.
х$окалик асбоблари ясалади. Ш иш анинг кашф этилиш и
турли-туман шакллардаги бутилкалар, \а р хил банка ва
идишлар, вазалар, стакан, кадахдар, кискаси турмуш учун
зарур буюмларнинг куплаб ишлаб чикарилиш ига олиб кел
ди. У минг йиллар давомида киш илар учун таом ейиш ,
аёллар учун безак, болалар учун эса уйинчок сифатида
хизмат килиб келди.
Бундай ш иш аларни адабиётда яна м аданий-м аиш ий
шишалар номи билан х,ам аташ кабул килинган. Булар като
рига биллур, идиш -товок, тара, кузгу, ойнак, безак.
арча
уйинчокдари кабилар киради. Улар ёрдамида уй-ж ойлар,
м аданий-маиш ий муассасалар безалади ва эксплуатация
килинади.
Маиший-хуж алик шишасининг таърифи. Таркиби, асо
сан кремнезём, глинозём, иш корий-ер ва иш корий ок-
сидлардан таш кил топган \ам д а суюк, пастасимон ва кат
ти к ма\сулотларни кадокдаш, сакдаш ва узатиш учун хиз
мат килувчи
ш аф ф о ф ам орф
м одд ал ар д ан
ю кори
температураларда шакллаш йули билан олинган бую млар
га маиш ий-хужалик шиша буюмлари деб аталади.
Маиший-хужалик шишаларининг турлари. Улар, асосан
уч катта кисмдан иборат:
1. Тара шишаси;
2. Сорт (нав)ли шиша;
3. Бадиий-декоратив буюмлар ш иш аси.
Ш иш а тараси буюмлари уз навбатида икки катта груп
пага ажралади:
1. Бугзи тор шиша тараси—огзи н и н г ички диаметри
30 мм дан кам булиши зарур. У суюк ма^сулотларни кадок-
лаш ва сакдаш учун хизмат килади;
2. Бугзи кенг ш иш а тараси — о гзи н и н г ички диаметри
30 мм дан катта булади. Ш унинг учун яр и м сую к ва кат-
www.ziyouz.com kutubxonasi
тик, мах;сулотларни кддокдаш ва сакдаш максадларида иш
латилади.
С ортлаш ва б ад и и й -д ек о р а ти в ш и ш ал ар н и н г и ш л ати -
ли ш и га караб ош хон а и ди ш и , в и н о ва и чи м л и клар и д и -
ш и, б а д и и й -д ек о р а ти в бую м лар каби турларга аж ралади.
Ш акллаш турига караб эса бундай ш и ш алар пуф лаб ш акл -
лан ад и ган , п рессп уф л аш ор кали тай ёрлан ади ган ва п р ес
слаш усули билан олин ади ган бую млар турларга булинади.
Я рим махнул отга и ш лов бериш турига караб улар ш акллаш
вактида бадиий безак б ериладиган, гравирлаш усулида и ш
лов б ери лган, ш л и ф овкад ан угказилган , эм аль хдмда буёк-
лар ёрдам ида б ад и и й -д еко р ац и ял ан ган и кки таркибли ш и
ш ани ка в а тм а-к ав ат ё п и ш ти р и ш усулида о л и н а д и ган л ар -
га булинади. Т ар к и б и га караб эса кургош ин окси д л и ва
К ургош инсиз тар к и б л и лар га аж ратилади.
Маиший-хуж алик шишалари ишлаб чикаришнинг техно
логик тизимлари. Куйида икки турли ш иш а— шиша тара
ва биллур буюмлари ишлаб чикариш нинг технологик ти
зимлари келтирилади (15- ва 16- раемлар).
Ш иш а тара таркибига, асосан учта оксид — S i0 2, CaO
ва N a20 киради. Ш иш анинг етилиши ва олинаётган буюм
ларнинг сифатини яхшилаш максадида таркибига 3—3,5%
MgO (CaO х,исобидан) ва 3—5% А1
2
0
3
(S i0
2
\и соби дан )
киритилиш и мумкин. S i0
2
урнига 1% гача В
2
0
3
ва N a20
урнига 2—3% К 20 кушиш хдм ш иш а сифатини яхш илай-
ди. Ш аф ф оф шиша тара таркибида 0
,1
% гача, яри м ок ш и
шалар таркибида эса 0,6% гача Fe
2
0
3
булишига йул куйи-
лади. Рангли ш иша тара таркибига эса 1,5—2% Fe
2
0
3
B a
1—2% гача МпО кириш и мумкин.
Ш иша тара шихтаси таркибига S i0
2
бойитилмаган кварц
кумлари, А1
2
0
3
— нефелин концентрати, СаО — охактош,
СаО ва MgO — доломит, N a20 — тегишли сода ва суль-
фатлар оркали киритилади.
Куп таркалган шиша таранинг таркиби (мае., %) кел-
т и р а м и з : S i 0
2
-7 3 , A l
2
0
3
+ F e , 0
3
—2, C a O + M g O — 10,
N a20 + K 20 —14,5 ва нихоят S 0
3
—0,5. Бундай таркибли ш и
шалар анчагина мустах^ам булиб, уларнинг ташки ва ички
босимга чидамлиликлари 15—17 атм гача боради.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |