A navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

3.1-rasm. Zamonaviy yoshlar mehnat bozorini tartibga

solishning institusional mexanizmining integral modeli*

*Muallif tomonidan tuzilgan.

Yoshlarning mintaqaviy mehnat bozorini tadqiq etishimizdan maqsad viloyat iqtisodiyotining bugungi kundagi ahvoli hamda uning rivojlantirilishi istiqbollari, demografik vaziyatni tahlil etish asosida ta’lim muassasalarida mutaxassislar tayyorlashni ish kuchiga bo’lgan talabga mutanosib bo’lishi yuzasidan ilmiy xulosalar chiqarish va amaliy tavsiyalar ishlab chiqarishdan iboratdir.

Bozor munosabatlari sharoitlarida mutaxassislar tayyorlash va ularni ish bilan ta’minlashning ikki modeli keng tarqalgan. Ulardan biri ta’lim muassasalariga ta’lim xizmatini taqdim etuvchilar yosh mutaxassislarga esa pirovard natijada bu xizmatlarning iste’molchilari sifatida qaraydi. Ana shunday yondashuv mehnat bozorining joriy talabiga asoslanganligi sababli joriy kon’yukturadan kelib chiqqan holda zarur bo’lganidan ortiqcha mutaxassislar tayyorlashga olib keladi.

Ikkinchi modelga muvofiq ish kuchi uning malaka darajasi uchun chiqimlar hisobga olinmasdan tovar sifatida ko’riladi. Mazkur yondashuvda ham odatda joriy taklif inobatga olinadi, xolos. Ammo bu taklif kelgusida ham shu holda saqlanib qolishiga hyech kim kafolat bera olmaydi, albatta.

Yoshlarning mehnat bozori modeli, fikrimizcha, tadqiqotlar olib borishda muayyan tamoyillar amalga oshirilishini ta’minlashi kerak. Ular asosan quyidagilardan iborat bo’lishi kerak, deb hisoblaymiz:

• 
  mehnat bozori doimiy ehtiyoj sezadigan mutaxassislarnigina tayyorlashni ta’minlashga xizmat qiladigan istiqbolli talabni ko’zlagan holda ish tutish tamoyili;
  
• 
  ta’lim xizmatlari turlari xilma-xilligi va dolzarbligi hamda mutaxassislarni jamiyat ehtiyojidan kelib chiqqan holda tayyorlash tamoyili. U ixtisosliklarga o’qitish va qayta o’qitishda qo’llaniladigan jarayonlar va texnologiyalar egiluvchan bo’lishi hamda tez qayta tashkil etish imkoniyati mavjudligini taqozo etadi;
  
• 
  mehnat bozorida yosh mutaxassislarni sobitqadamlik bilan nomarkazlashtirilgan holda ish bilan ta’minlashga qaratilgan tamoyil. Mazkur tamoyil foydalanuvchilar bilan vositachilar o’rtasida aloqalar o’rnatish hamda ularni axborotlar bilan ta’minlashni ko’zda tutadi;
  
• 
  ilmiy-pedagogik tadqiqotlar va prognozlarni bozor kon’yunkturasini hisobga olgan holda olib borish tamoyili.
  

Yoshlar mehnat bozorini tadqiq etish uning umumiy tarkibi hamda turli subyektlar o’rtasidagi o’zaro aloqadorlikni ishlab chiqishni taqozo etadi. Bu holda yoshlar mehnat bozorini infologik model sifatida tasavvur etish mumkin. Infologik modelni yaratish yoshlar mehnat bozori barcha subyektlari hamda ular o’rtasidagi o’zaro aloqadorlikka aniqlik kiritishni talab etadi. Mazkur aloqadorlik miqdor ko’rsatkichlari – model barcha elementlari o’rtasidagi oqimlar ko’lamlari bilan uzviy bog’liqdir.

Bu holda mintaqaviy yoshlar mehnat bozoriga har yili kirib keladigan o’rta maxsus va oliy ma’lumotli mutaxassislarni (Q_yomm), fikrimizcha, quyidagicha aniqlash mumkin: