A navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti ijtimoiy iqtisodiyot, menejment va moliya kafedrasi

Qiyosiy  tahlil.

  Qiyoslash  –  bu  iqtisodiy  tahlilda  eng  ko’p  qo’llaniladigan 

usuldir.  Qiyosiy  tahlilning  2  asosiy  turi  mavjud:  ichki  xo’jalik  tahlili,  ya’ni 

tahlilning  obyekti  sifatida  shu  korxonaga  taaluqli  xo’jalik  jarayoni  o’rganiladi; 

xo’jaliklararo  tahlilning  mohiyati  alohida  olingan  korxonalarning  xo’jalik 

faoliyatini,  ularning  ko’rsatkichlarini  chuqur  va  har  tomonlama  o’rganib,  erishilgan 

natijalar  darajasini  obyektiv  farqlash  va  iqtisodiy  ko’rsatkichlarga  ta’sir  qiluvchi 

asosiy  omillarni  aniqlash  hamda  ilg’or  tajribalarni  ishlab  chiqarishga  tadbiq  qilish 

natijasida  ichki  xo’jalik  rezervlarini  aniqlashdan  iboratdir. 

Qiyosiy  tahlil  korxonaning  barcha  iqtisodiy  ko’rsatkichlarini  o’z  ichiga 

olishi  mumkin  yoki  boshqacha  so’z  bilan  aytganda,  kompleks  xarakterga  ega 

bo’ladi.  Qiyosiy  tahlilning  mazmuni  qo’yilgan  maqsad  va  tekshiriladigan 

obyektiga qarab quyidagicha turkumlanadi: 

1. Obyekt bo’yicha - korxona, sexlar, ishlab chiqarish uchastkasi, ish joyi; 

2.  Mavzuning  mazmuni  bo’yicha  –  mehnat  predmetlarini,  mehnat  vositalarini, 

mehnat  va moliya  resurslarini  tahlil  qilish  va xokazo. 

3. Tahlilni  o’tkazish doirasi – kompleks va maxsus tahlil. 

Qiyosiy  tahlilda  eng  muhim  metodologik  masalalardan  biri  o’rganiladigan 

obyektni bir-biri  bilan  solishtirish  shartlariga  rioya qilishdir. 

-  taqqoslanadigan  ko’rsatkichlarning  sifat  jihatidan  bir  xilligi  va  ularning  hisoblash 

usulining  birligi  (masalan,  mahsulot  tannarxiga  kiritiladigan  xarajatlarning  bir 

xilligi); 

---

 

53 

 

-  mahsulotni  bir  xil  o’lchamda  ifodalash,  o’zgarmas  baho  bilan  ifodalash, 

geografik  sharoitlarning  o’xshashligi; 

- taqqoslanadigan davrda ish kunlarining  bir xilligi  va hokazo.