A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

G ‘adir-
budurliklar
yo‘na-
lishlarining
turlari
Sxematik
tasvirlar
Izohlar
Parallel
Chizmada tasvirlangan yuzaning 
g ‘adir-budurligi qo‘yilgan 
talablar parallel chiziqlar
Perpen-
dikulyar
r m r
Chizmada tasvirlangan yuzaning 
g ‘adir-budurligi qo‘yilgan talab­
lar perpendikulyar chiziqlar
Kesishuvchi
Chizmada tasvirlangan yuzaning 
g ‘adir-budurligi qo‘yilgan 
talablar ikki tomonga og‘ma 
bo‘lgan kesishuvchi chiziqlar
18

---

Ixtiyoriy
ё§Ш
Chizmada tasvirlangan yuzaning 
g ‘adir-budurligi qo‘yilgan 
talablar ixtiyoriy chiziqlar
Aylanasimon
HI
Chizmada tasvirlangan yuzaning 
markaziga nisbatan uning 
g ‘adir-budurligi taxminiy 
aylanasimon chiziqlar
Radial
Ф
Chizmada tasvirlangan yuza­
ning markaziga nisbatan uning 
g ‘adir-budurligi taxminiy radial 
chiziqlar
Yuzalarning g‘adir-budurlik belgilarini chizm alarda ko‘rsatish
qoidalari.
Yuzalarning g ‘adir-budurlik belgilari detal tasvirlarining kontur, 
chiqarish chiziqlariga yoki chiqarish chiziqlarining tokchalariga qo‘yiladi 
(1.7-rasm ). Belgilam i chiqarish chiziqlariga qo ‘yganda imkoni boricha 
o ‘lcham chiziqlariga yaqinroq joylashtirish lozim.
G ‘adir-budurlik belgilarini chiqarish chiziqlariga qo‘yilganda imkon 
boricha o ‘lcham chiziqlariga yaqinroq joylashtirish kerak.
Y uzalarning g ‘adir-budurlik b elg ilarin i d etaining faqat birgina 
tasvirida emas, balki yaqqolroq tasavvur etish mumkin bo ‘lgan tasvirida 
ko ‘rsatish kerak.
19

---

Chizma maydonida joy yetishmagan hollarda yuzaning g ‘adir-budurlik 
belgilari bevosita o ‘lcham chiziqlariga yoki o ‘lcham chiziqlari davomiga, 
shuningdek, chiqarish chizig‘ini uzib joylashtirishga yo ‘l qo‘yiladi (
1
.
8
- 
rasm). Detaining ko‘rinmas kontur chizig‘iga o‘lcham qo‘yilgan hollarda, 
bu kontur chizig‘iga mazkur yuzaning g ‘adir-budurlik belgisini qo‘yish 
mumkin (1.9-rasm).
Yuzalarning g ‘adir-budurligi tokchasiz belgilar bilan belgilanganda bu 
belgilar chizmaning asosiy yozuviga nisbatan 
1
.
1 0
-rasmda ко ‘ rsatilganidek 
joylashtiriladi. A gar yuzalar shtrixlangan zonada joylashgan b o ‘Isa,
1
.
1 1
-rasmdagidek, ulam ing g ‘adir-budurlik belgilari chiqarish chizig‘ida 
joylashtiriladi.
Ж 
'
■ 
(
%  
apty
Yuzaning g ‘adir-budurlik b elg ilari tokchali b elg ilardan iborat 
b o ‘Isa, ularni chizm aning asosiy yozuviga nisbatan 
1
.
1 1
-rasm, 
a
va 
b
da k o ‘rsatilgandek joylashtiriladi. A gar yuzalar shtrixlangan zonada 
joylashgan bo ‘lsa, ulam ing g ‘adir-budurlik belgilari chiqarish chizig‘ida 
ko‘rsatiladi (
1
.
1 1
-rasm, 
a
va 
b).
Detaining barcha yuzalarining g ‘adir-budurligi bir xil b o ‘lsa, belgi 
chizm aning yuqorigi o ‘ng burchagiga joylashtiriladi va k o ‘rinishlarida 
q o ‘yilm aydi (
1
.
1 2
-rasm). G ‘adir-budurlik belgisi uzilib k o ‘rsatilgan 
yuzaning faqat bir qism ida, im kon boricha o ‘lcham q o ‘yilgan jo y g a 
yaqinroq joylashtiriladi (1,13-rasm). Detaldagi k o ‘rsatilmagan yvizalaming 
g ‘adir-budurligi bir xil b o ‘lsa, ulam ing belgisi chizmaning yuqori o ‘ng 
burchagiga qavs ichidagi shartli belgi oldiga qo ‘yiladi (1.14-rasm).
20

---

Bu belgilar detal ko ‘rinishida qo ‘yilgan belgilarga nisbatan taxminan 
1,5 m arta kattaroq tasvirlanadi. Qavs ichida belgi detal k o ‘rinishida 
qo‘yilgan belgilarga teng bo‘lishi lozim.
Ishlov berilmaydigan yuzalar uchun uning belgisi qavs ichidagi belgi 
oldiga qo‘yiladi (1.15-rasm). Bu yerda detail ko ‘rinishlarida ko‘rsatilmagan 
yuzalarga ishlov berilm aydi yoki yetkazib beriladigan holatida saqlab 
qolinadi. Detallardagi takrorlanadigan teshiklar, tishlar, shlitsalar, o ‘yiqlar 
kabi yuzalaming g ‘adir-budurligi bir xil bo‘lsa, faqat bir marta qo‘yiladi 
(1.16-rasm, a, b).
Detaining bitta yuzasidagi g ‘adir-budurlik har xil bo‘lsa, bu qismlar 
ingichka chiziq bilan chegaralanib, har biri uchun belgilar alohida qo‘yiladi 
(1.17-rasm ). Tishli g ‘ildiraklam ing profillari chizm ada tasvirlanm agan 
b o ‘lsa, ularning ishlovchi yuzalarining g ‘adir-budurlik belgilari yuzani 
bo‘luvchi chiziqqa (boshlang‘ich aylanaga), globoidli chervyak va u bilan 
ishlovchi g ‘ildirakda esa b o ‘lish aylanasiga qo‘yiladi (1.18-rasm).
21

---

ЧУ
й
ii.
t£ \*