A n V a r c h o r iy e V

0
‘ylardi»1.
Inson va uning mohiyati haqidagi ajoyib fikr-mulohazalarni
Platonning sevimli shogirdi, takrorlanmas, universal aql-zako-
vat egasi Aristotel (Arastu, eramizdan awalgi 384—322-y.)
falsafasida yaqqol ko'rish mumkin. Inson jismi va ijtimoiy qi-
yofasi orasidagi aloqadorlikni tushuntirib berishda Aristotel o‘z
o‘tmishdoshlaridan ancha ilgarilab ketdi.
Aristotelning tushuntirishicha, olamdagi jamiki tirik mavju­
dotlar hayotining asosini jon tashkil qiladi. Jon bir necha «dara-
jalar», «holatlar»da namoyon bo'ladi. Aristotel ta’biri bilan ayt-
ganimizda, tirik mayjudotlardagi jon uch yirik turkumga bo'linadi.
Eng past turkumdagi jon o'simliklarda, ikkinchi turkumdagi
jon hayvonlarda, eng oliy uchinchi turkumdagi jon odamlarda
bo'ladi. Bunday fikr-mulohazalardan ko'rinib turibdiki, Aristotel
falsafiy fikrlar tarixida birinchilardan bo'lib, tiriklik ramzi bo'lgan,
jonning topologiyasini ishlab chiqdi. Uning fikriga muvofiq,
o'simlik joni barcha tirik mavjudotni oziqlantiradi, o'stiradi,
ko'paytiradi, hamma narsaga ilhomlantiruvchi kuch-quwat ato
etadi. Hayvon joni yuqoridagi funksiyalami bajarish bilan birga,
sezish qobiliyatiga ham ega bo'ladi. Shuningdek, hayvon jonida
yoqimli narsa tomon intilish, yoqimsiz narsadan qochish tuyg'usi
mavjud bo'ladi. Odam joni, ya’ni aqlli jonda o'simlik, hayvon
joni bajargan funksiyalardan tashqari, eng oliy qobiliyat — fikr
yuritish, tafakkur mavjud bo'ladi.
Aristotelning ta’kidlashicha, tana oliy darajali aql uchun asos
bo'lib xizmat qiladi. Aql esa, tanaga bog‘liq bo‘lmaydi. Oliy
1 
Ч е р н ы ш е в с к и й Н . Г .
С о ч и н е н и я . В двух том ах. Т о м 1. М ., 1986, 2 2 0 -b e t.
51

---