A n V a r c h o r iy e V

tilgan xatti-harakat uning maqsadi, sabab va oqibatlariga qarab
aniqlanadi, «xizmati», «mukofoti», «shon-sharafi», «jinoyatlari»,
«jazosi»da o'z ifodasini topadi.
«Umumiy, o'zaro muhabbat va manfaat» prinsipi namoyon
bo'lishining ideal holati osmon xohish-irodasi bilan bog'liq,
deyiladi, Moizm ta’limotida. Chunki, osmon olamdagi butun
mavjudot uchun andoza (etalon)dir. Yerdagi uning o'g'li (im­
perator) xuddi shu andozani turmushga tatbiq etish uchun
mas’uldir. Yerda uning amaldorlari shunday tartib-intizom
o'matishlari zarurki, u tufayli barcha kishilar bir-birlarini se-
vishlari, bir-birlariga yordam qo'llarini cho'zishlari, chunonchi:
«boylar o'z boylikJarini kambag'allar bilan baham ko'rishlari»,
«o'qimishli kishilar savodsiz odamlarni savodli qilishlari»,
«zo'rlar zaiflami himoya qilishlari» darkor. Xalq eng oliy qadri-
yat hisoblanadi, shuning uchun ham uning ehtiyoj va istaklarini
ro'yobga chiqarish, hukmdor uchun osmon xohish-irodasini
namoyon qilishdir. Mo di yozganidek, chinakam jasorat egasi
bo'lgan hukmdor o'zining xatti-harakatini osmon ostining
manfaati bilan taqqoslaydi, ulaming charchab-xorishlarini yanada
chigallashtirmaydi. Chinakam insonparvar hukmdor xalqning mol-
mulkiga ziyon-zahmat yetkazadigan, ulaming kiyim-boshi, oziq-
ovqatlarini tortib oladigan biron ish qilmaydi2. Ana shunday
Q a ra n g : Ф и л о с о ф и я . Ч а с т ь п е р в а я . 
И с т о р и я ф и л о с о ф и и . 
М ., 
1999, 
4 4 —4 6 -b e tla r.
2 Q aran g : К р а т к а я и с то р и я ф и л о с о ф и и . М ., 
1996, 7 9 -b et.

---

maqsadda, hukmdor hammaga bir xil talab qo‘ygan qonun va
adolat imkoniyatlaridan foydalanishi darkor. Mansabdorlaming