A n V a r c h o r iy e V

Qarang: 
Чаяоян В.К.
Восток и Запад. М., 1979, 150-151-betlar. Iqtibos
N.Komilovning «Tafakkur karvonlari» (Toshkent, 1999, 57-bet) kitobidan olindi.
2 
Гердер Г.
Идеи к философии истории человечества. М., 1977, 473—477-
betlar. Iqtibos N.Komilovning «Tafakkur karvonlari» (Toshkent, 1999, 59-bet)
kitobidan olindi.
3 Musulmon madaniyati, xususan falsafasining G ‘arb madaniyatiga ko‘rsatgan
ta’sirini yevropalik tadqiqotchilar: N .Konrad, I.Krachkovskiy, I.Orbeli, Adam
Mets, V.Jirmunskiy, I.Braginskiy, P.Grinser, B.Riftin, A.Sagadeev, S.Grigoryan,
V.Chaloyan, J.Sarton, J.Timson, M.Rojenskaya, o ‘zbekistonlik tadqiqotchilar:
I.Mo‘minov, V.Zohidov, S.Tolstov, M.Xayrullayev, F.Sulaymonova, N.Komilov,
A.Qayumov, M.Shohidiy, P.Bulgakov, Sh.Shomuhammedovlar har tomonlama
isbotlab berdilar.

---

Odamlarning kundalik turmush tarzlari, ayniqsa, fikrlash 
madaniyatidagi o'zgarishlar ham, m a’naviy-m a’rifiy sohadagi 
faollik, tashabbuskorlik, yaratuvchanlik, bunyodkorlik hissining 
ortib borishi ham, yangilik tomon intilishning kuchayishi ham 
musulmon madaniyati ta ’sirining oqibati edi1. Shuning uchun 
ham m usulm on m adaniyati, xususan, falsafasining G 'arbga 
ko‘rsatgan ta ’siridan ajablanmaslik, taajjubdan yoqa ushlamaslik 
darkor2.
Afsuski, zam onlar o'tishi bilan musulmon madaniyati erish- 
gan yutuqlarni, hatto Sharq olimlari, xususan, faylasuflarining 
olam va odam borlig'i haqidagi fikr-mulohazalarini G 'arb olim ­
lari «o'zlariniki» qilib olaboshladilar. Hatto musulmon olimla- 
rining ismi shariflariga yevropacha nom berish urf bo'ldi. C hu­
nonchi, Ahmad Farg'oniy, yevropalik o'quvchilarga «Alfarag- 
nus», Abu Ali ibn Sino esa «Avitsenna», Ibn Rushd «Aver- 
roes», deb tanishtirildi.
Yevropani ulug'lovchi-evropatsentrizm tarafdorlari, Sharqda 
allaqachonlar erishilgan ilm-fan, ma’naviyat-ma’rifat yutuqlarini 
tan olgisi kelmas edi. Ular Yevropada sodir bo'lgan Renessans 
voqeasini tashqi ta ’sirsiz sodir bo'lgan, faqat Yevropa ilm-fan, 
madaniyat beshigi, deb ayuhannos solar edilar. Shunday qilib, 
Yevropada o 'z xalqi madaniyatini ilohiylashtirish, boshqa xalqlar 
madaniyatini mensimaslik illatlarining ildizlari uzoq-uzoqlarga — 
o'rta asrlarga borib taqaladi. Lekin vaqtning o'zi adolatli hakam, 
deganlaridek g'arbning ilg'or olimlari musulmon madaniyati­
ning Yevropaga ko'rsatgan ta ’sirini zukkolik bilan ilg'ab ola­
boshladilar. C h u n o n ch i, rus sharqshunos olim laridan biri 
S.S.Uvarov, «Barcha dinlar, hamma fanlar, butun falsafa Osiyo- 
dan kelib chiqqan, faqat Osiyogina m a’naviy dunyoning barcha 
katta xazinalarini paydo qiluvchi ajoyib zakovatni o'zida saqlab 
qolgan; bu yerda biz umumiy bilimlarning yaxlit va haqiqiy 
manbaini topa olamiz»3, deb yozgan edi. Bir ibora bilan ayt­
ganda, G 'arbdagi uyg'onish musulmon renessansining yuksak 
darajada takomillashgan shakli edi.