A n V a r c h o r iy e V

Ushbu maktab ijodkorlari turli mashqlar yordamida inson ruhi-
yatini, ma’naviyatini, fikrlash tarzini o‘zgartirish mumkin, de­
gan g‘oyani bayon qildilar. Hatto turli mashqlar yordamida
insonda xayrihohlikka, ezgulikka, yaxshilikka intilish kabi oli-
janob xislatlami shakllantirish mumkin, deb hisoblaydilar1.
Qadimgi Hind falsafasidagi ortodoksal oqim-maktablardan
yana biri mimansadir. Ushbu maktabga eramizning uchinchi
asrlarida yashagan Jaymini asos solgan. Mimansa maktabining
muxlislari yana Vedalarga qaytishga da’vat etadilar. Ularning
fikricha, haqiqatni inson aqli yordamida bila olmaydi. Haqiqatga
faqat bilim va ongli harakat yordamida erishiladi, degan g‘oyani
ilgari suradilar. Kishilami diniy urf-odatlarga rioya qilish, ijti­
moiy burchni bajarishga chorlaydilar. Mimansa maktabining
muxlislari fikriga muvofiq, ijtimoiy burchga (dxarmaga) sadoqat
insonni o‘zligini anglashga olib kelishi mumkin. 0 ‘zligini ilg‘ab
olish — insonga har qanday badbaxtliklardan qutulish uchun
oxirgi najotdir, degan fikmi bayon qiladilar.
Noortodoksal oqimning shakllanishida salmoqli hissa qo'shgan
diniy-falsafiy maktablardan biri jaynizmdir2. Jaynizm maktabiga
eramizdan awal oltinchi asrda yashagan, Kshatriy tabaqasiga
mansub Bixarlik Maxavira Vardxamana asos solgan. Maxavira (yoki
Jina) asos solgan jaynizm ta’limotiga ko‘ra, inson borlig‘ini
ikki: moddiy va ma’naviy (ruhiy) asos tashkil etadi. 0 ‘sha asos-
lar biri-biri bilan «karmalar» orqali bog'lanib, biri ikkinchisiga
ta’sir o‘tkazib turadi. Inson tanasining asosini ham xuddi o‘sha
karmalar (nozik material, yoxud nozik materiya) tashkil etadi.
Inson tanasida nozik materiya dag‘al materiya bilan qo‘shilishi
uning ma’naviy-ruhiy holatining doimiyligini ta’minlaydi.