A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Dukkakli  don  ekinlari.  Bu  ekinlarga  no„xat,  loviya,  yasmiq,  soya 
va  boshqalar  kiradi.  Ular  oqsilga  boy  (20-30%),  kraxmali-ko„p  (50%  ga 
yaqin)  va  2  dan  5%  gacha  yog„  (soyada  22%  gacha)  bo„ladi.  Dukkakli 
ekinlar  ikki  urug„palla  va  urug„lik  qobig„i  bilan  qoplangan  o„simtadan 
iborat.  
 No„xat,  loviya  va  yasmiq  eng  ko„p  tarqalgan  dukkakli  ekinlardir. 
Po‗sti  archilgan  no‗xat  oziq  no„xatdan,  uning  dag„al,  tuyimliligi  kam 
qobig„ini olib tashlab tayyorlanadi. Ishlov berilish usuliga qarab, archilgan 
no„xat  quyidagi  turlarga  bo„linadi:  pardozlanib  butun  archilgan  no„xat, 
yanchilib va pardozlanib archilgan no„xat. Qayd etilgan no„xat turlari sariq 
yoki yashil bo„lishi mumkin. Namligi ko„pi bilan 15%.  
Loviya  qimmatbaho  dukkakli  ekinlardan  bo„lib,  mamlakatimizning 
ayniqsa,  janubiy  rayonlarida  keng  tarqalgan.  Loviya  oqsili  no„xatdagi 
oqsilga  qaraganda  ancha  yaxshi  hazm  bo„ladi.  Loviya  oq,  bir  xil  tusli  va 
ola-bo„la  rangli  bo„ladi.  Oq  loviya  bir  necha  turga:  bombasimon,  arpa 
yormasimon,ovalsimon, 
ilonchasimon, 
ko„raksimon, 
qisqichbaqa-
simonlarga  bo„linadi.  Bir  xil  tusli  loviya  yashil,  jigar  rang,  pistaqi,  qizil, 
ola-bo„la.  Solod  undirilgan  javdar  yoki  arpa  donini  quritib  va  yanchib 
olinadi.  Rangli  loviya  esa  ola-bo„la  va  to„q  ola-bo„la  bo„ladi.  Loviyaning 

---

40 
 
barcha turlarida namlik 20% dan oshmasligi lozim.  
Yosmiq-eng  muhim  dukkakli  ekinlardan  biri.  Unda  o„rta  hisobda 
30%  ga  yaqin  oqsil  bo„lib,  ta‟mi  xushxo„r,  yaxshi  pishadi.  Uning  barcha 
turlari ichida tarelkasimon yasmiq oziqlik ahamiyatiga ega. Ekilish joyiga 
qarab, u shimoliy va janubiy, rangiga qarab, yashil, och yashil va xilma-xil 
(qoramtir)  turlarga  bo„linadi.  Yashil  va  och  yashil  yasmiq  sifat  jihatidan 
eng  yaxshi  hisoblanadi.  yormalarning  sifati  uning  rangi,  ta‟mi,  hidi, 
namligi,  yaxshi  pishish-pishmasligi,  aralashma  va  uning  bor-yo„qligiga, 
yaxshi  sifatli  yadro  miqdoriga,  buzilgan  va  uvalangan  donning  bor-
yo„qligiga,  ombor  zararkunandalari  tekkan-tegmaganligi  va  boshqa 
ko„rsatkichlarga qarab aniqlanadi.  
Yormadagi  aralashmalar  (tozalanmagan,  uvalangan,  chirigan, 
mog„orlagan,  qizishdan  buzilgan,  maydalangan  va  muchelli  donlar,  qum, 
tosh,  poxol,  kepak,  gul  parchalari  va  h.k.)  yormaning  sifatini  pasaytiradi. 
yo„l  qo„yiladigan  har  qanday  aralashmalar  miqdori  standart  bilan 
belgilanadi.  Ko„p  yormalarning  tovarlik  navi  yaxshi  sifatli  yadro 
miqdoriga  qarab  belgilanadi.  Yaxshi  sifatli  yadro  iste‟molga  tamomila 
yaroqli,  shunga  xos  hid,  ta‟m  va  yaxshi  tashqi  ko„rinishga  ega  bo„lgan 
yorma donlaridir.  
Ombor  zararkunandalari  (qo„ng„iz,  kapalak,  kana  yoki  ularning 
lichinkalari) tekkan yorma savdoga chiqarilmaydi. yorma sig„imi 70-75 kg 
lik  yangi  yoki  avval  ishlatilgan  toza  va  pishiq  qoplarga  solinadi.  Guruch, 
so„k va manniy yormasi hech bo„lmaganda II kategoriyali, ya‟ni yamog„i
 
uchtadan  oshmagan  qoplarga,  boshqa  yormalarni  III  kategoriyali,  ya‟ni) 
yamogi beshtadan oshmagan qoplarga solish mumkin.  
Suli  parchasi  250  g  dan  1  kg  gacha  bo„lgan  karton  yoki  kog„oz 
qutichalarga, talqoni esa sig„imi
 
250, 300 va 350 g lik karton qutichalarga 
solinadi. yorma quruq, yorug„, toza, yaxshi shamollatiladigan omborlarda 
0° dan 8°C gacha haroratda 60-70% nisbiy namlikdagi havoda saqlanadi, 
yormani 
minus 
temperaturada 
ham 
saqlash 
mumkin. 
Ammo 
temperaturaning  keskin  o„zgarib  turishiga  sira  yo„l  kiyilmaydi.  Bug„doy, 
qora  bug„doy  va  arpa  yormalari  uzoq  vaqt  saqlana  oladi.  Tarik,  suli  va 
makkajo„xori  yormalari  esa  uzoq  saqlana  olmaydi,  chunki  ularda  tez 

---

41 
 
achiydigan  yog„  bor.  Yil  fasli  va  kaerda  joylashishiga  qarab  yorma  va 
dukkakli ekinlarga tabiiy kamayish normasi (0,25-0,30%) belgilangan.