A. N. Qudratov

Ishning maqsadi:
BIOS Setup dasturi bilan ishlashga o'rgatish.
Bazaviy tizimning joriy kiritish-chiqarish sozlamalarini o‘zgartirish uchun, SMOS setup utilitasidan foydalanish lozimdir. Utilitani kompyuterni ishga tushurish vaqtida DELETE yoki F2 yoki ESC tugmasini yoki boshqa tugmalar yoxud tugmalar birikmalarini (ular to‘g‘risida foydalanuvchi uchun ekranning chap quyi burchagida ma'lumot beriladi) tanlash natijasida chaqiriladi. ^I

Dasturning grafik interfeysi menyuning kerakli bandini tanlash va u yerda ma'lum о‘zgartirishlar kiritishga imkon beradi. Dasturda harakatlanish uchun kursorni boshqarish (“tepaga”, “pastga”, “chapga”, ‘Vngga”) tugmalaridan foydalaniladi. Menyuning kerakli bandini tanlash uchun Enter tugmasini, parametr qiymatini almashtirish esa “+” va “-” yoki “PageUp” va “PageDown” tugmalar orqali amalga oshiriladi.

Joriy sozlashlarni qaytarish uchun F5 tugmasini tanlang;
-I- Agar “По умолчанию” bо‘yicha qiymatlarni о‘rnatish talab qilingan b()'lsa u holda F6 tugmasini bosing;
-I- Ishlab chiqaruvchi tomonidan kG‘rsatilgan optimal qiymatlarni berish zarurati tug‘ilsa u holda F7 tugmasini bosing;
-I- Kiritilgan barcha о‘zgartirishlarni saqlagan holda SMOS setup utilitasidan chiqish uchun F10 tugmasini tanlang;
-I- Kiritilgan о‘zgartirishlarni saqlamagan holda SMOS setup utilitasidan chiqish uchun esa ESC tugmasini bosing;
Bundan tashqari F9 tugmasini tanlash natijasida foydalanuvchi protsessor, xotira, tizimli plata modeli nomi, BIOS versiyalari va agar mavjud b()'lsa, tarmoq nazoratchisining MAK manzili haqidagi ma'lumotlarni ^rsatuvchi tizimli ma'lumotlar oynasini chaqiradi. Dasturda foydalaniladigan tugmalar va ular
yordamida bajariladigan amallar ruyxatini keltiruvchi yordam oynasini chaqirish uchun F1 tugmasini tanlash lozimdir.
SMOS setup utilitasining standart grafik interfeysi quyidagi ko‘rnishga ega.

Menyuning birinchi Standard CMOS Features bandini tanlash natijasida tizimli soat, IDE initsializatsiyali menyu, FDD qurilmalar shu bilan birga qo‘l yordamida kirituvchi qurilmalar (sichqoncha va klaviatura) каби CMOS стандарт funksiyalar sozlamalarini ko‘rsatuvchi oynaga duch kelasiz. Shu oynaning o‘zida agar kompyuter soati noto‘g‘ri ishlayotgan bo'lsa uni sozlashingiz mumkin. Holbuki bu amalni operatsion tizimning o‘zida xech qanday qiyinchiliksiz bajarishni bilasiz. Bu yerda shunday savol tug‘iladi: Tizimda kompyuterning soati nosoz ishlayotgani sizni qoniqtirmayotgan bo'lsa u holda shu muammo uchun BIOS Setup utilitasiga murojat qilish shartmi?. O‘rinli savol, lekin dastur imkoniyatlarini ko'rib ularni sinchiklab o‘rgansangiz bergan savolingizga o‘zingiz javob topasiz.

Asosiy menyuning Advanced BIOS Features bandi BIOS funksiyalarining keng qamrovli sozlamalariga yo‘l ochib beradi shuningdek yuklanuvchi yozuvlarni qidirishni amalga oshirishga mos keluvchi qurilmalar ketma ketligini o‘rnatishga imkon beradi.

Advanced BIOS Features menyusi odatda tizimda o‘rnatilgan qattiq disklar uchun muhim yuklashlarni amalga oshirishga yordam beruvchi Hard Disk Boot Priority bandiga egadir. Bu band o‘z navbatida kompyuterga yuklovchi yozuvlarga ega bo‘lgan HDD larni o‘rnatishda vujudga kelgan muammolarni bartaraf qilishga yordam beradi. Shu bilan birga BIOS Hard Disk Boot Priority ruyxatida eng yuqori satrni egallagan operatsion tizimni yuklashga harakat qiladi. Bu menyuda yuklash jarayoniga tegishli bo‘lgan boshqa sozlamalar ham joylashganir. Masalan:

1. 
   Tizimni ishga tushurishda BIOS ga testlash imkonini beruchi Quick Power On Self Test (ba'zida Quick Boot deb ham yuritiladi) bandi imkoniyatlari. Testlash eng avvalo kompyuterni ishga tushurishni sezilarli darajada tezlashtiruvchi xotiraga tegishlidir.
   
2. 
   NumLock tugmasini (yoqiq yoki o‘chiq) holatini o‘rnatuvchi Boot NumLock Status imkoniyati.
   
3. 
   Tizimni ishga tushirishda yoki SMOS setup utilitaga kirishda foydalanuvchi autentifikatsiya vaqtini o‘rnatuvchi Password Check imkoniyati.
   
4. 
   Full Screen Logo Show logotip bandlari va boshqalar.
   

Yuqoridagi imkoniyatlardan tashqari Advanced BIOS Features menyusi tizim protsessori ishlashiga oid qator sozlamalarga ham ega bo‘lib, ularning soni tizimli plataning modeli va tizimga o‘rnatilgan protsessorga bog‘liqdir.
Menyuning Frequency/Voltage Control bandi tizimning asosiy komponentlar ishlari parametrlari ya'ni tizimli shina chastotasi va protsessor ko'paytma koeffitsiyentini o‘zgartirish imkonini beruvchi sozlamalarga yo‘l ochib beradi. Menyuning Integrated Peripherals bandi esa ona plata integrallashgan kontrollerlar sozlamalarini amalga oshirish natijasida turli periferiya ishlarini quvvatlovchi menyuga yo‘l ochib beradi.

	№2 - Laboratoriya mashg‘uloti
2-soat	Qobiq dasturlar va arxivatorlar.

Ishning maqsadi:

Total Commander, WinRAR, WinZip dasturlari
bilan ishlash ko'nikma va malakalarni
Total Commander dasturida ishlash.
Topshiriq 1: Total Commander dasturi Foydalanuvchi paneliga yangi buyruq joylashtiring va amalda undan foydalaning.
Ishni bajarish tartibi:
1. Total Commander dasturini ishga tushiring.

2. 
   Uskunalar panelidagi tugmalarga e'tiboringizni qarating.
   
3. 
   Odatda uskunalar uch toifaga ajratiladi.
   
4. 
   
   paneli faol holatda (tanlangan ish holatida) turganiga e'tibor bering.
   5. Sistemali uskunalar paneli |~Б] tugmasini tanlang, uholda
   Dastur ishga tushurilganda qaysi uskunalar
   

ko‘rinish namoyon bo‘lishiga e'tibor bering.

6. 
   Foydalanuvchi paneli tugmasini tanlang natijada
   

brinish namoyon bо‘lishiga e'tibor bering. Bu panel bG‘shligim sezdingiz, keling bu panelga biror amal qо‘shishni Iwrib chiqaylik. Buning uchun panelning
b()'sli joyida sichqonchaning o‘ng tugmasini bosing va Изменить... tugmasini tanlang, natijada muloqot oynasi namoyon bo‘ladi.

6. 
   Oynadagi Добавить tugmasini bosing va bo‘shliq siljishiga e'tibor bering.
   
7. 
   Команда: buyrug‘idagi tugma ustida sichqonchaning chap tugmasini bosing.
   
8. 
   Ochilgan buyruqlar ruyxatidan Панели одна над другой buyrug‘ini tanlang va OK tugmasini 1 I bosing.
   
9. 
   Bu buyruqga “значок” o‘rnatamiz. Buning uchun Значок: satridagi znachoklardan biri aniqrog‘i, ni tanlang va OK tugmasini bosing.
   
10. 
    Bо‘shliqda (6-ga qarang) tanlagan znachok о‘rnatilganiga ishonch hosil qiling.
    
11. 
    Endi bu buyruqni ishlatib kc/ring va о‘qituvchiga havola eting.
    

Topshiriq 2: Total Commander dasturi yordamida axborot tashuvchi qurilma, ya'ni fleshkadagi kerakli fayl va katalog (papka) larni bitta katalog (papka) ga yig‘ing va D: diskga ko‘chirib o‘tkazing.
Ishni bajarish tartibi:

1. 
   Axborot tashuvchi qurilma, ya'ni fleshkani tizimli blokga o‘rnating.
   
2. 
   Total Commander dasturini ishga tushuring va fleshkani tanlang.
   
3. 
   F7 funksional tugmani bosing, ochilgan muloqot oynasining
   

nom maydoniga yangi nom kiriting, masalan Talaba va OK tugmasini bosing.

4. 
   Fleshkada yangi Talaba номли katalog (papka) hosil bo‘lganiga ishonch hosil qiling.
   
5. 
   Bu katalog (papka) ga o‘tkazilishi kerak bo‘lgan fayl va papkalarni belgilang. Buning uchun Ctrl tugmasini bosib turgan holda sichqonchaning chap tugmasini tartib bilan o‘tkazilishi kerak bo‘lgan fayl va papkalar ustida bosib chiqing.
   
6. 
   Tanlangan fayl va kataloglar qizg‘ich tus olganiga e'tibor bering.
   
7. 
   Endi F6 funksional tugmani bosing natijada ochilgan muloqot oynasining nom maydoniga yaratilgan papka nomini, ya'ni Talaba so‘zini kiritib OK tugmasini bosing.
   
8. 
   Yaratilgan Talaba nomli papkaga fayl va kataloglar joylashganiga ishonch hosil qiling.
   
9. 
   Total Commander dasturi oynasining ikkinchi qismidan D: diskni tanlang.
   
10. 
    Fleshka qismiga qaytib, yaratilgan Talaba nomli papkani tanlang va F6 tugmasini bosing, so‘ngra ochilgan muloqot oynasidan OK tugmasini tanlang.
    
11. 
    Yaratilgan Talaba nomli papka D: diskga o‘tganiga ishonch hosil qiling.
    
12. 
    Bajargan ishni o‘qituvchiga havola eting.
    

Izoh: Nusxa o‘tkazish kerak bo‘lsa, u holda F6 tugmani o‘rniga F5 tugmasidan foydalanishingiz mumkin. Ish davomida foydalanilgan F6, F7 funksional tugmalar o‘rnida Total Commander dasturi oynasining quyi qismida joylashgan quyida keltirilgan rasmdagi imkoniyatlardan foydalanishingiz mumkin.







diskni chap tugmani ikki marta bosish orqali

Ish stolidagi kompyuter Kj yorlig‘i ustida chap tugmani ikki marta bosing.
Ochilgan oynada D: d¹ ' '¹'¹“ '' ¹—''
oching.
D: diskdagi Talaba nomli papkani belgilang va sichqonchaning o‘ng tugmasini bosing.
Ochilgan muloqot darchadan WinRAR so‘ngra Добавить в архив... buyruqlarini tanlang.
Natijada quyidagi oyna namoyon bo‘ladi.

5.

4.

3.

Arxivatorlar.
Topshiriq 3: Topshiriq 2-dagi yaratilgan Talaba nomli papkani arxivlang.
Ishni bajarish tartibi:
1.
2.