|
20.2. Qoraqalpog‘iston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy
ko‘rsatkichlari tahlili
Ma’lumki, davlatimiz tomonidan yaratilayotgan imkoniyatlar natijasida Qoraqalpog‘iston Respublikasining iqtisodiyot tarmoqlari, sanoat, qurilish, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohalari ham jadal rivojlanmoqda. Bugungi kunda yalpi hududiy mahsulotning qariyb yarmi, hududiy eksportning 75 foizi xususiy sektor hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Ish bilan band bo‘lgan aholining 75 foizi aynan Sh sohada mehnat qilmoqda.
Shu bilan birga, oxirgi besh yilda mintaqaning yalpi hududiy mahsuloti 1,5 barobarga o‘sdi, yalpi hududiy mahsulot tarkibida sanoatning ulushi 31 foizdan oshdi. Hudud iqtisodiyotiga jalb qilingan kapital qo‘yilmalar hajmi 13300 mlrd so‘mni tashkil etgan holda, uning tarkibida xorijiy investitsiyalarning o‘zi 2400 mln AQSH dollaridan oshdi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi YaIM hajmi yillar davomida o‘zgaruvchan tendensiyaga ega bo‘ldi. Xususan, 2011- yilda Respublikaning YaIM hajmi 2760,1 mlrd. so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2014- yilda 3632,1 mlrd. so‘mni 2016 yilda 6518
207
mlrd. so‘mni tashkil etgan edi. Bu ko‘rsatkich mamlakat YaIMga nisbatan olganda 30 barobardan past hisoblanadi, ya’ni Respublikada etarli darajada o‘z imkoniyatlaridan foydalanilmayapti. Bunga sabab esa investitsiyalarning ishlab chiqarish sohasida kamligi, hududlardagi rivojlanish darajasidagi notengliklar, atrof muxitdagi geologik muammolar mavjudligi kabilardir. Masalan, orol dengizining atrofidagi hududlarning ifloslanishi natijasida yerlarning sho‘rlanish darajasi yuqorilagan bo‘lib, qishloq ho‘jaligi, sanoat va boshqa sohalarda bu yerlardan foydalanish imkoniyati kam yoki umuman foydalanilmayapti. Natijada ilgari yashnab yotgan zamin hozirgi kunda yerlari sho‘rlangan, ichimlik suvi kam bo‘lgan cho‘lga aylanib bormoqda.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi YaIM hajmi yillar davomida o‘zgaruvchan tendensiyaga ega bo‘ldi. Xususan, 2011- yilda Respublikaning YaIM hajmi 2760,1 mlrd. so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2014- yilda 3632,1 mlrd. so‘mni, 2016- yilda 6518 mlrd. so‘mni tashkil etgan edi. Bu ko‘rsatkich mamlakat YAIMga nisbatan olganda 30 barobardan past hisoblanadi, ya’ni Respublikada etarli darajada o‘z imkoniyatlaridan foydalanilmayapti. Bunga sabab esa investitsiyalarning ishlab chiqarish sohasida kamligi, hududlardagi rivojlanish darajasidagi notengliklar, atrof muxitdagi geologik muammolar mavjudligi kabilardir. Masalan, orol dengizining atrofidagi hududlarning ifloslanishi natijasida yerlarning sho‘rlanish darajasi yuqorilagan bo‘lib, qishloq ho‘jaligi, sanoat va boshqa sohalarda bu yerlardan foydalanish imkoniyati kam yoki umuman foydalanilmayapti. Natijada ilgari yashnab yotgan zamin hozirgi kunda yerlari sho‘rlangan, ichimlik suvi kam bo‘lgan cho‘lga aylanib bormoqda
Xizmatlar sohasini rivojlantirishning mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyotidagi o‘rni va ahamiyati quyidagilarda namoyon bo‘lmoqda:
birinchidan, hudud aholisi mehnat resurslarining intellektual salohiyatini oshirish va
iste’mol bozorini zamonaviy xizmat turlarining keng asartementi bilan to‘ldirishda
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Iste’mol bozorini zamonaviy, sifatli xizmatlar turlari
bilan to‘ldirmoqda;
208
ikkinchidan, xizmatlar sohasi yuqori qo‘shimcha qiymatli tovar va xizmatlar ishlab chiqarishning alohida segmentini o‘zida ifodalab, iqtisodiyotni intensiv rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etmoqda;
uchinchidan, xizmatlar sohasidagi tadbirkorlik faoliyati yuqori kapital sig‘imini talab qilmaydi. Qolaversa, mahalliy moddiy resurslardan keng foydalanish orqali xizmatlar sohasini rivojlantirish imkoniyatlari kattadir;
to‘rtinchidan, mintaqalarda dolzarb muammolardan biri bo‘lgan ishsizlikni oldini olishga qaratilgan islohotlarda xizmatlar sohasining roli g‘oyat yuksak bo‘lmoqda. Chunki, xizmatlar sohasini kengaytirish orqali hududda yangi ish o‘rinlarini yaratish boshqa sohalarga nisbatan yuqori samara byermoqda.
beshinchidan, ximatlar sohasining rivojlanishi aholining keng qatlamini tadbirkorlik faoliyatiga jalb qilish imkoniyati natijasida ularning daromadlarini oshirish va pirovard natijada aholi turmush farovonligining oshirilishiga olib keladi;
oltinchidan, mahalliy byudjetga tushumlarni tushirish manbai sifatida yuqori imkoniyatlarga ega.
Xizmatlarning rivojlanishi o‘zining uzoq tarixiga ega ekanligi natijasida
asr so‘nggiga kelib uning jahon Yalpi hududiy mahsuloti tarkibidagi ulushi
68,0 %ga etdi. O‘tgan 100 yil davomida xizmatlar sohasi tarkibiy jihatdan keskin o‘zgardi. XX asr boshlarida ko‘rsatilayotgan xizmatlar doirasi chegaralangan bo‘lib, ularning katta qismini uy xizmatlari, Shningdek savdo, transport, maishiy xizmatlar tashkil etgan. Bugungi kunda esa ilmiy tadqiqotlardan tortib toki ta’mirlash xizmatlarigacha, ta’limdan boshlab toki qariyalar va nogironlarga xizmat ko‘rsatishgacha bo‘lgan 160 ta xizmat turlari mavjud bo‘lib, (XST klassifikatsiyasi bo‘yicha) murakkab aqliy mehnatdan foydalaniladigan sohalar yuqori o‘rinni egallaydi.
Oxirgi yillarda mintaqalarni ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirishda xizmatlar sohasini diversifikatsiya kilish va uning an’anaviy turlarini yanada rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmokda. Qoraqalpog‘iston Respublikasida xam xizmatlar ko‘rsatish jadal rivojlanib borayotgan iqtisodiyot sohalaridan biri xisoblanadi. Mintaqa iqtisodiyotida xizmatlar sohasining yalpi hududiy mahsulotdagi ulushi 50,2
209
foizni tashkil etmoqda, bu ko‘rsatkich O‘zbekiston Respublikasidagiga nisbatan 4,3 foizga kamdir. Xizmatlar sohasida mintakadagi iqtisodiy faol aholining 52,4 foizi mehnat qilmokda (O‘zbekiston bo‘yicha 51,6 foiz).
Shu bilan birga, oxirgi yillardagi statistikasiga nazar tashlasak, Qoraqalpog‘iston Respublikasida 2014- yilda 877,4 mlrd. so‘mlik pullik xizmatlar ko‘satilgan bo‘lib, 2016- yilda bu ko‘rsatkich 1297,2 mlrd. so‘mga etgan. YA’ni 2016- yilda 2014- yiga nisbatan 147,8 foizga o‘sish kuzatilgan. Bu esa deyarli 50 % lik o‘sish deganidir
20.3-jadval
2014-2016 yillarda Qoraqalpog‘iston Respublikasi tumanlarida pullik xizmatlar
sohasini rivojlantirish holati, mlrd. so‘mda
Do'stlaringiz bilan baham: | 
